بابک رضایی‌افشار استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران از مخترعان جوان اردبیلی است که مدار مجتمعی طراحی کرده که می‌تواند نوار قلب، نوار مغز و نوار اعصاب و عضله را برای پیش‌بینی و تشخیص بسیاری از بیماری‌ها و درمان آنها ثبت کند.
وی ۳۰ ساله و متولد اردبیل بوده و تا مقطع دیپلم در اردبیل تحصیل کرده و مقطع لیسانس را در دانشگاه صنعتی سهند تبریز گذرانده است. در حین تحصیل در دوره لیسانس در سازمان‌ها و دوره‌های مختلف به کسب مهارت‌های مختلفی از جمله امداد و نجات، گزارشگری و خبرنگاری، مهارت‌های فنی و صنعتی، قطعه‌سازی و تراشکاری، الکترونیک و برق صنعتی، کار با PLCها، عکاسی، رایانه و نرم‌افزار، میکروپروسسور و... اقدام کرده است.
فارس: از چه زمانی مهارت های علمی و فنی خود را در صنعت به کار گرفتید؟
رضایی افشار: پس از اتمام دوره لیسانس و در سال ۹۱ با به‌کارگیری همین مهارت‌های علمی و فنی اقدام به ساخت تجهیزات خط تولید محصولات آرایشی و بهداشتی کرده و یک کارخانه تولید محصولات آرایشی و بهداشتی را در شهرک صنعتی اردبیل راه‌اندازی نموده و بعد از آن در مقطع ارشد در رشته مهندسی پزشکی بیوالکتریک پذیرفته شدم.
با اتمام دوره ارشد با توجه به رزومه علمی که داشتم، به تدریس در دانشگاه مشغول شده و بلافاصله با رتبه یک کنکور دکتری آزاد مهندسی پزشکی در مقطع دکتری پذیرفته شدم و فعالیتهای تحقیقاتی خود را در دانشگاه ادامه دادم. پس از اتمام دوره تحصیل نیز کماکان مشغول فعالیتهای دانش‌بنیان و علمی هستم و در کنار تدریس در دانشگاه یک مرکز پژوهشی برای همکاری با دانشجویان و محققین حوزه مهندسی پزشکی تاسیس کرده‌ام. علاوه بر مدیریت یک موسسه انتشارات دانشگاهی، مسؤولیت مرکز رشد علوم و فناوری‌های پزشکی شهید شهریاری را هم بر عهده دارم.
فارس: تاکنون چه دستاوردهایی داشته‌اید؟
رضایی‌افشار: مهم‌ترین دستاورد بنده در زندگی، خادمی آستان حضرت رضا(ع) است و بنده بسیار به خادمی خودم می‌بالم اما از لحاظ علمی بنده دوره‌های مختلف تحصیلی را با رتبه‌های عالی گذرانده‌ام و عنوان دانشجوی نمونه و پژوهشگر نمونه دانشگاهی را در کارنامه خودم دارم و تا امروز ۱۳ کتاب تالیف و ترجمه از من منتشر شده و ده‌ها مقاله علمی در حوزه مهندسی پزشکی با همراهی دانشجویان نگارش کرده‌ام؛ علاوه بر این داور ژورنال‌های ISI نیز هستم.
تا امروز ۴ اختراع از بنده به ثبت رسیده که این اختراعات در جشنواره‌های متعدد خارجی و داخلی حائز عناوین و رتبه‌های مختلف بوده‌اند و بیش از ۲۰ طرح تحقیقاتی مختلف را هدایت یا طراحی کرده‌ام.
در مدتی هم که در دانشگاه مشغول تدریس بودم بیش از ۵هزار ساعت تدریس کردم و حدود ۲هزار نفر دانشجو داشته‌ام. راهنمایی و مشاوره دانشجویان در مقاطع دانشگاهی مختلف و برگزاری ۲۰ دوره مهارت‌افزایی چه در داخل و چه در خارج از کشور هم از فعالیتهای علمی بنده است.
در کنار فعالیتهای علمی، فعالیتهای تجاری هم دارم که یک شرکت تولیدی تجهیزات پزشکی و الکترونیکی را با تولید آی‌سی‌های مخصوص سیگنال‌های حیاتی مدیریت می‌کنم و در حال حاضر در حال احداث دومین کارخانه تولیدی در شهرک صنعتی شماره ۲ اردبیل هستیم که در صورت تکمیل طرح، اشتغال‌زایی ۱۵۰ نفری را به همراه خواهد داشت.
طراحی مدار مجتمعی برای پیش‌بینی و تشخیص بسیاری از بیماری‌ها
طراحی مدار مجتمعی می‌تواند نوار قلب، نوار مغز و نوار عصب و عضله را برای پیش‌بینی و تشخیص بسیاری از بیماری‌ها و درمان آنها ثبت کند.
این دستگاه می‌تواند سیگنال‌های حیاتی از جمله الکتروانسفالوگرافی، الکترومایوگرافی و الکتروکاردیوگرافی را که در تشخیص بیماری‌های بسیاری از جمله بیماری‌های قلبی، مغزی و عضلانی و همچنین در پیش‌بینی مشکلاتی مانند سکته‌های قلبی و مغزی مفید هستند باکیفیت و دقت بالایی ثبت و به خروجی ارسال کند.
موضوع مهم در ثبت سیگنال‌های حیاتی کاهش آرتیفکت‌ها و نویزهای سیگنال هم در مرحله ثبت و هم در مرحله پردازش است و سعی شده در این ابزار با استفاده از متدهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری این نویزها به حداقل برسد تا شاهد یک سیگنال با حداقل آرتیفکت باشیم.
به طور کلی ۳ مرحله مهم در اخذ سیگنال‌های حیاتی وجود دارد که مرحله اول پیش تقویت سیگنال، مرحله دوم فیلتر سیگنال در یک باند فرکانسی مشخص و مرحله سوم تقویت سیگنال تا حد کفایت است که این ابزار می‌تواند هر سه مرحله را انجام داده و سیگنالی با نویز بسیار پایین را بر روی خروجی نشان دهد؛ همچنین می‌توان با اتصال این مجموعه به یک سیستم مبتنی بر هوش مصنوعی بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها را پیش‌بینی کرد تا طرح‌های نوآورانه دیگری از دل این محصول پدید آید.
فارس: این طرح نسبت به طرح‌های مشابه چه مزایایی دارد؟
رضایی‌افشار: نوآوری‌هایی در زمینه سیگنالی و ابزار دقیقی در این ابزار اجرا شده که حاصل کار و تلاش ۶ ساله یک تیم دانشگاهی است؛ از جمله این‌که در این ابزار به جای استفاده از زمین الکتریکی از ولتاژ مشترک استفاده شده و همچنین مقاومت ورودی این آی‌سی تا ۲ گیگا اُهم بالا رفته است و با اجرای این ابزار در ابعاد یک آی‌سی با سایز میلی‌متری امکان استفاده آن در ابزارهای پوشیدنی و هولترهای قلبی کوچک فراهم شده است.
همچنین این ابزار امکان شست‌وشو با قوی‌ترین مواد ضدعفونی‌کننده و آب را دارا بوده و در محیط‌های بیمارستانی می‌توان آن را با اتوکلاو ضدعفونی کرد. کاهش نشتی جریان با توجه به متریال خاص بدنه نیز از ویژگی‌های خاص آن است.
فارس: تا به امروز صادرات داشته‌اید یا به فکر آن هستید؟
رضایی‌افشار: تاکنون تعداد زیادی پایان‌نامه دانشگاهی، پروژه تحقیقاتی، کتاب و بیش از ۱۰ مقاله از دستاوردهای علمی این مدار مجتمع اجرا و منتشر شده است. مجوزهای تحقیق و توسعه این محصول در سال گذشته اخذ شد و امسال توانستیم پس از عبور از فازهای تحقیقاتی متعدد و انتشار نتایج بررسی آزمایشگاه‌های مورد تایید در این خصوص مجوز تولید انبوه این محصول را اخذ کنیم و پروانه بهره‌برداری این محصول طی ۲ ماه گذشته و با تایید و استعلام از سازمان‌های مختلف صادر گردید. همچنین گواهی ثبت اختراع این محصول نیز پس از داوری علمی صادر گردیده است.
امروز با اتمام فاز تحقیقاتی این پروژه وارد فاز فروش محصول شده‌ایم. برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی متعدد برای کاربری این محصول در دانشگاه‌ها و مراکز علمی و همچنین مشارکت با تولیدکنندگان تجهیزات الکتروفیزیولوژی را در دستور کار داریم و با همکاری فروشگاه‌های مختلف در سطح کشور چه به‌صورت سنتی و به چه به‌صورت الکترونیکی اقدام به فروش این محصول کرده‌ایم که علاقه‌مندان می‌توانند از فروشگاه‌های اینترنتی یا وبسایت مجموعه به آدرس www.sglab.ir اقدام به خرید این چیپست‌های ثبت سیگنال حیاتی کنند.
این ابزار در جشنواره‌های مختلف داخلی و خارجی شرکت کرده و در داوری‌های بین‌المللی در برنامه‌های اقتصادی و علمی و فناورانه در خارج از کشور نیز مورد بررسی قرار داشته و امید است تا با اتمام روند دانش‌بنیان شدن مجموعه تولیدکننده بتوانیم در راستای صادرات این آی‌سی نیز گام‌هایی را برداریم.
فارس: مهندسی پزشکی چیست؟
رضایی‌افشار: مهندسی پزشکی در یک جمله به‌کارگیری تمام توان مهندسی در خدمت طب است و به همین خاطر مهندسینی که در این رشته در دانشگاه تحصیل می‌کنند مجموعه‌ای از توانمندی‌های علمی از دروس رشته عمران و معماری تا دروس پزشکی را می‌آموزند تا بتوانند هر آن‌چه در مهندسی اتفاق افتاده را در طب ارائه دهند.
فارس: به نظرتان دنیای علم و فناوری به کجا می‌رسد؟
رضایی‌افشار: سرعت پیشرفت‌های علمی و تخصصی‌تر شدن علوم باعث شده دانشگاهیان و متخصصین علوم مختلف دیدگاهی به وسعت رشته خود داشته باشند و واقعیت هم این است که ما به مثل داستان فیل و کوران حضرت مولانا فقط بخشی از علم و فناوری را می‌بینیم و شاید لازم است که مباحثه‌های بزرگی بین شخصیت‌های بزرگ علمی صورت گیرد تا فهم کاملی از آینده به‌دست بیاید اما در حیطه کاری بنده فناوری‌ها به سرعت در حال رشد هستند و امروز دنیای علم به دنیای ایجاد هوش در سیستم‌های ساخته بشر بوده و اگر آن‌چه تعریف هوش است در تجهیزات دست‌ساخته بشر ایجاد شود زندگی بشر را دگرگون خواهد کرد و بسیاری از مشکلات کنونی بشر حذف و مشکلات جدیدی بر بشر افزوده خواهد شد.
فارس: در اوقات فراغت معمولا به چه کارهایی می‌پردازید؟
رضایی‌افشار: با توجه به این‌که در حال حاضر حدود ۵۰ ساعت از هفته را به تدریس و تعلیم مشغول هستم و مابقی را در آزمایشگاه خودم مشغول مطالعه و تحقیق متاسفانه زمان کمی را به فراغ خاطر اختصاص داده‌ام اما چون بسیار به طبیعت علاقه‌مندم روزهای تعطیل را در طبیعت و یا تماشای فیلم سپری می‌کنم. اما سعی می‌کنم در زمان‌های کوچکی که بین کلاس‌ها و بحث‌ها به‌دست می‌آید به مطالعه بپردازم.
فارس: چه فیلم یا کتاب‌هایی می‌بینید و می‌خوانید و کدام یک از آنها را بیشتر از همه دوست داشتید؟
رضایی‌افشار: علاقه اصلی من کتاب‌های علمی، تاریخی و مذهبی است اما به داستان‌های لئو تولستوی بسیار علاقه‌مندم و آخرین داستانی که از این نویسنده خوانده‌ام داستان «یک مرد چقدر زمین می‌خواهد» بود که بسیار به دل من نشست.
فارس: بعد از همه‌گیری بیماری کرونا، جهان به سمت‌وسوی دیگری حرکت کرد. به نظر شما چه تغییراتی در این راستا چشمگیر بوده؟
رضایی‌افشار: همه‌گیری‌هایی که در تاریخ در جهان آمده‌اند همه مبدا اتفاقات بزرگی بوده‌اند، به طور مثال آنفولانزای ۱۹۱۸ باعث توجه بیشتر به این بیماری و کشف واکسن‌هایی شد.
اگر امروز همه‌گیری کرونا ۵میلیون نفر را در جهان به کام مرگ برده در پاندمی ۱۹۱۸ بیش از ۵۰ میلیون نفر قربانی شدند و این اختلاف آمار نتیجه توجه جهان به علم و رشد علمی در جهان است. اما در روزگار بعد از کرونا قطعا مردم می‌دانند اقداماتی که در روزگار قبل از همه‌گیری اغراق شده به نظر می‌رسد، در زمان همه‌گیری ناکافی است و باید برای همه‌گیری‌های بعدی حساب شده‌تر و با آمادگی بیشتری عمل کنند.
فارس: از نظر شما محققان ایرانی در رشته مهندسی پزشکی در چه سطحی هستند و چقدر با سطح جهانی فاصله دارند؟
رضایی‌افشار: ۲ بخش در جواب سوال شما وجود دارد؛ بخش اول توانمندی محققین و دانشمندان این حوزه است که بنابر بررسی‌های کمی و کیفی و به استناد کمیت و کیفیت خروجی‌های علمی و مقالات بعضا در بین ۱۰ کشور اول دنیا هستیم.
امروز در برخی دانشگاه‌های مطرح دنیا اساتید در حال تدریس از دانش‌آموختگان مهندسی پزشکی در ایران هستند. لذا ما از نظر تحقیق و پژوهش اختلاف سطحی با دنیا نداریم بلکه در بسیاری از موارد جلوتر هم هستیم.
اما بخش دوم که بخش استفاده از محققین در مراکز صنعتی و کلینیکی است متاسفانه به دلیل روند غلطی که از نظر مدیریت این رشته در کشور داریم ارتباطی بین سازمان‌های مربوطه از جمله وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو با مهندسین پزشکی وجود ندارد و عملا فضایی برای تحقیقات کلینیکی به این رشته داده نمی‌شود. بنابراین به خاطر این مساله محققین مهندسی پزشکی در ایران به اجبار وارد فضای نظری به جای فضای بالینی شده‌اند.
فارس: به نظر شما نظام آموزش عالی ایران در مقایسه با سایر کشورها چه مزایا یا معایب و نقص‌هایی دارد؟
رضایی‌افشار: قطعا نظریه‌پردازان نظام آموزش عالی ایران اساتید بزرگ و شریفی هستند که دید وسیع‌تری نسبت به موضوع آموزش دارند و نظام آموزش عالی به خوبی طرح‌ریزی شده اما متاسفانه در اجرا به‌دلیل وجود متغیرهای دیگر از جمله موضوع جمعیت و موضوعات مالی درگیر مباحثی همچون کنکور به روش فعلی شده است.
کنکور به روشی که الان شاهد آن هستیم به اذعان اکثر اساتید و بزرگان علمی روش خوبی برای انتخاب دانشجو علی‌الخصوص در مقاطع ارشد و دکتری نیست. شما تصور کنید داوطلب دکتری به جای تمرکز بر تحقیق و پژوهش و یافتن مسیر و علاقه علمی خود هر روز در کلاس‌های تست‌زنی شرکت می‌کند تا بدون دانستن علایق مطالعاتی خود وارد دانشگاه شود و این موضوع آفتی برای خود داوطلب خواهد بود. مخصوصا در رشته‌های فنی و مهندسی این نوع دانشجو شدن اکثراً فقط با هدف کسب یک شغل کارمندی بوده و شاید کمک زیادی به پیشبرد اهداف علمی کشور نکند.
فارس: به نظر شما اساتید ایرانی چطور باید فعالیت کنند تا دانشجوهایشان کارآیی بیشتری داشته باشند؟
رضایی‌افشار: در رشته مهندسی پزشکی در حال حاضر مهم‌ترین مشکل، آموزش نوین و به روز و بالینی این رشته به دانشجویان است. اکثر مباحث مطرح شده در دانشگاه از پویایی لازم برخوردار نیستند و مراجع عموما بسیار قدیمی است.
در حالی که مرزهای دانش هر روز در حال گسترش است و مطالعات جدید جایگزین مباحث قدیمی‌تر می‌شود. لازم است تا مراکز علمی به تجهیز آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها بپردازند و اساتید نیز اهمیت بیشتری به دروس عملی در رشته‌های فنی مهندسی بدهند.
متاسفانه در بسیاری از دانشگاه‌ها رشته مهندسی پزشکی از نظر سخت‌افزاری و کارگاهی در وضع مطلوبی نیستند. از طرفی اساتید باید ارتباطات خارجی خود را گسترش داده و با اساتید دانشگاه‌های مختلف دنیا کارهای تحقیقاتی مشترکی را صورت دهند.
فارس: چه توصیه‌ای به جوانان ایرانی دارید؟ در شرایط و وضعیت موجود، چه کار کنند تا پیشرفت کنند؟
رضایی‌افشار: به نظر می‌رسد مشکل مهمی که در آینده پررنگ‌تر خواهد شد دسترسی به نیروی انسانی ماهر و توانمند است. هر جوان ایرانی باید در ابتدا علاقه خود را کشف و سپس به دنبال علاقه خود برود و در موضوع مورد علاقه خود مهارت پیداکند.
یک ایده مناسب می‌تواند شروعی برای تجاری‌سازی یک فناوری باشد. فعالیت‌هایی از این دست امروز نیازمند دانش و تجربه است که یک جوان می‌تواند در دانشگاه آن را بیاموزد و هم‌زمان با دانشگاه به پرورش ایده خود اقدام کند. بنده همیشه به دانشجوهای خودم هم توصیه می‌کنم فرصت دانشگاه را از دست ندهند و سریع‌تر علاقه خود را کشف کنند.
فارس: بزرگترین شکست‌تان در زندگی چه بوده؟
رضایی‌افشار: اگر بگویم واقعا تا به حال به این موضوع فکر نکرده‌ام دروغ نگفته‌ام. عقیده جدی من بر این موضوع هست که شکستی وجود ندارد. در همه جای دنیا وقتی پژوهشی به مرحله ابطال فرضیه می‌رسد، به این امر به چشم یک نتیجه نگاه می‌کنند. حتی اگر این نتیجه فقط کلمه «نشد» باشد. در زندگی بنده هم نشدن‌های زیادی اتفاق افتاده و بعضا دلخوری و دلسردی هم ایجاد کرده اما همیشه باید با پشتکار حرکت کرد. در واقع من معتقدم انسان‌های موفق فقط افراد بااستعداد نیستند، بلکه آدم‌های با پشتکاری هستند که آهسته و پیوسته به مسیر خود ادامه می‌دهند.
فارس: شما هم مثل همه ما گاهی از همه چیز دلسرد و ناامید می‌شوید، چه کار می‌کنید تا به زندگی عادی برگردید؟
رضایی‌افشار: زندگی انسان مجموعه از شادی‌ها و غم‌هایی است که بدون این غم و شادی‌ها زندگی بی‌معنا می‌شود. شما هر جا دو کوه کنار هم داشته باشید یک دره هم دارید. یعنی اگر انسانی دو نقطه قوت داشته باشد یک نقطه ضعف هم دارد و این‌که ما نقاط ضعفی داریم که باعث شکست‌های ماست مهم نیست اما مهم این است که انسان نقاط ضعف خود را بشناسد.
انسان گاهی دچار کسالت می‌شود، مثل آدمی که سرما خورده و اگر از آن فرد حالش را بپرسید به شما می‌گوید چیزی نیست، سرما خورده‌ام و خوب می‌شوم. اما ممکن است فردی دچار ملالت شود، یعنی همان قیافه و ظاهر آدم کسل را داشته باشد اما از درون ملول و درمانده شود. کلمه ناامیدی مثل همین ملالت است. الحمدالله من دچار ملالت نشده‌ام اما گاهی کسالتی پیش آمده که با توکل به خدا و سپردن امور به خداوند متعال رفع شده است.
فارس: بزرگترین آرزویتان برای خودتان و برای دنیا چیست؟
رضایی‌افشار: از اولین روز ورود به رشته مهندسی پزشکی، تمام تلاش من اجرای گام‌های تاثیرگذار هر چند کوچک در راستای کاهش مصائب بیماران و تسریع و تکمیل روند تشخیص و درمان بیماری‌ها بوده و بزرگترین آرزوی من سلامتی هم برای خودم، هم برای خانواده و در کل برای تمام دنیا است.
رشد علمی بدون ارتقای اخلاقی و اجتماعی فایده‌ای ندارد
فارس: آیا تحقیقات باعث می‌شود که به خانواده‌تان لطمه‌ای وارد شود؟ شما چطور مدیریت می‌کنید؟
رضایی‌افشار: انسان سالم باید در همه ابعاد رشد کند، رشد علمی بدون ارتقای اخلاقی و اجتماعی نه تنها خوب نیست بلکه گاهی باعث می‌شود انسان احساس پوچی کند. انسانی که بخواهد در مسیر رسیدن به سعادت حرکت کند باید توازنی بین تمام جنبه‌های زندگی برقرار کند. گاهی این کار سخت بوده و به قول شما ممکن است کمی از خانواده غافل شویم اما تلاش من در جهت برقراری توازن است. من بخشی از روز را صرفا به خانواده اختصاص می‌دهم و اتفاقا خانواده یکی از مهم‌ترین مشاوران بنده در اکثر امور هستند.
فارس: آرزوی پدر و مادرتان برای شما چه بوده؟ آیا به آرزوی آنها رسیده‌اید؟
رضایی‌افشار: آرزوی هر پدر و مادری عاقبت به خیری فرزندش است و والدین بنده هم همیشه همین دعا را در حق بنده داشته‌اند و خدا عاقبت همه ما را به خیر کند. پدر و مادر گنجینه‌های بزرگی برای ما هستند که بودنشان تکیه‌گاه بزرگی است و فرصت دستبوسی آنها مغتنم؛ امیدوارم بتوانم فرزند صالحی برایشان باشم.