کد خبر: ۵۰۱۰۴۶
تاریخ انتشار: ۰۶ مهر ۱۳۹۶ - ۱۱:۳۴ 28 September 2017

به گزارش تابناک اردبیل، آیین طشت‌گذاری در استان اردبیل سابقه‌ کهنی داشته و مردم در 27 ماه ذی‌الحجه با اجرای این مراسم به استقبال ماه محرم می‌روند که علاوه بر آن می‌توان در ماه محرم‌الحرام برگزاری مراسم‌های سنتی، شعرخوانی آئینی، برپایی دسته‌جات و دیگر مراسم معنوی و اعتقادی را شاهد بود.

بیشتر از دیگر آیین‌های استقبال از ماه محرم آیین طشت‌گذاری در مساجد محلات، تکایا و مکان‌های معنوی و بقاع متبرکه که چند روزی قبل از آغاز ماه محرم برگزار می‌شود جلب توجه می‌کند که باتوجه به اینکه در سایر استانهای کشور نیز این مراسم برگزار می‌گردد ولی در دیار حسینی و پایتخت حسینیت، استان اردبیل حال و هوای دیگری داشته و با زینت و انسجام خاصی برگزار می‌شود.

همه ساله با فرا رسیدن ماه محرم مردم غیور و حسینی استان اردبیل کوی و برزن را با پرچمها و علمهای حسینی زینت می‌دهند و در این ایام از کوچه‌ها نوای حزن و غم و نوحه به گوش می‌رسد که در این میان برخی از بانوان اردبیلی نیز از یک هفته مانده به ماه محرم‌الحرام و ماه صفر خانه‌های خود را آماده استقبال از این مراسم و ایام می‌کنند و به غبارروبی و شست و رفت مشغول می‌شوند که این امر نیز می‌تواند نکته جالب توجهی در آیین استقبال از محرم در دیار دارالارشاد باشد.

آئین عزاداری در اردبیل

آئین عزاداری و تعزیه باتوجه به قدمت عزاداری حسینی اردبیلیها که به عصر صفویه برمی‌گردد از نظم و انضباط خاص برخوردار است، به طوری که شبکه‌بندی شهراردبیل به 6 محله اصلی شامل محلات سرچشمه، عالی قاپو، گازران، پیرعبدالملک، اوچدکان و طوی که هر کدام دارای دهها شعبه از محلات کوچکتر هستند، تشکیل شده است.

هرکدام از این محلات پرچم قدیمی مخصوص به خود را دارند که این پرچمها عموما به شکل سه ضلعی قائمند و در جنسهای متفاوت مانند ترمه و مخمل بوده و دارای نقش و نگار خاص و منحصر به فرد هستند.

از مهمترین این پرچمها و نشانها بیرق محله گازران است که اهدایی نادرشاه افشار بوده و با خطوط عالی نوشته و زردوزی شده است.

بعد از پایان عزاداری محلات ششگانه در سطح شهر در شب تاسوعا هیئتها و دسته‌جات عزاداری در مساجد محلات همسایه تا پاسی از شب عزاداری کرده به طوری که در این شب عزاداری اهالی تا پخش اذان صبح ادامه پیدا می‌کند و از ظهر تاسوعا آئین شمع‌گردانی توسط عزاداران و سوگواران سیدالشهدا آغاز می‌شود و شرکت کنندگان با تهیه شمع به تعداد 41 عدد به نیت یوم مختص به حضرت ابوالفضل العباس (ع) در 41 مسجد شهر اردبیل که از دیرباز بنای آنها وجود داشته است اقدام به شمع‌گردانی می‌کنند و با این حرکت خود عشق و ارادت خود را به ساحت باب‌الحوائج حضرت عباس (ع) نشان می‌دهند.

همزمان با عاشورای حسینی، گروههای کثیری از عاشقان اهل بیت(ع) در نقاط مختلف شهر اردبیل با برپایی آیین‌های شبیه‌خوانی، فجایع خونبار دشت کربلا را برای عزاداران ترسیم می‌کنند.

آیین‌های سنتی شبیه خوانی روز عاشورا در اردبیل در میادین و یا مقابل مساجد در سه نوبت سپیده دم، ظهر و شامگاه عاشورا با شکوهی خاص اجرا می‌شود.

مردم با شرکت در این آئینها عاشورای حسینی را زنده نگه می‌دارند و گروههای عزادار در گذر از خیابانها از سوی بانیان تکیه‌های بزرگ و خانواده‌های شهدا با چای و شربت نذری پذیرایی می‌شود؛ پوشیدن رخت سیاه (به ویژه در کودکان) نذری است که همچنان در میان مردم رواج دارد.

علم‌ها، بیرق‌ها و پرچم‌هایی که در تکایا و مساجد اردبیل نگهداری می‌شود همچنین طشت‌های گوناگون تاریخی که تاریخ برخی از آنها به دوره‌های صفویه، زندیه و قاجار می‌رسد از جمله مهمترین اشیا مرتبط با موضوع آئین عزاداری در اردبیل است.

به گفته کارشناسان در دوران صفوی است که شاهد اوج شعر مرثیه در رثای امام حسین(ع)، شکل‌گیری روشهای عزاداری جدید همچون سینه و زنجیرزنی، شبیه‌گردانی و سایر آئینهای ویژه این ماه در استان اردبیل هستیم.

عشق مردم دیار دارالارشاد به امام حسین(ع) به آن اندازه است که در طول تاریخ این شهر و منطقه به شهر حسینی معروف گشته است و همهه ساله بسیاری از دوستداران حسینی از دور و نزدیک و حتی از کشورهای همسایه برای شرکت در این عزاداریها به شهر اردبیل سفر می‌کنند.

هفته‌خوانی

"هفته خوانلئق" یا همان هفته‌خوانی از آئینها و رسوم بسیار قدیمی در شهر اردبیل است که در اردبیل بعد از عید سعید قربان شروع شده و همراه با حرکت کاروان حضرت امام حسین(ع) به سمت کربلا است که در طول همین آئین معمولا دسته‌های عزاداری و هیاتهای سینه‌زنی و زنجیرزنی با برنامه‌ای از پیش تعیین شده به جهت آماده باش در منازل افراد هیات جمع می‌شوند و کم کم به صورت مقدمه مراسم ویژه عزاداری ترکی آذربایجانی را در خانه‌ها شروع می‌کنند که این مراسها هرشب انجام می‌شود.

ضمن اینکه صاحب خانه آمدن موکب عزاداری محله به خانه‌اش را بسیار خوش یمن دانسته و به برکت این امر معنوی با دود کردن اسپند و با تبرک پرچمهای عاشورایی و لباس تعزیه عزاداران با وسواس و نظم خاصی میزبان سوگواران حضرت امام حسین(ع) می‌شود. این مراسم به صورت کاملا منظم تا شروع دهه اول مراسم در منازل افرادی که میزبان هیئتهای عزاداری هستند انجام و پذیرایی خاصی صورت می‌پذیرد.

در این میان خادمین عاشورا در اردبیل افراد خاصی هستند و با تکیه بر اخلاق و اشعار فاخر عاشورایی که نوشته شاعران گذشته اردبیل و دیگر شهرهای آذربایجان است اشعاری را می‌خوانند که حماسه عاشورایی را بیان کند و تبعات قیام امام حسین(ع) و اهداف برتر این امام همام را به مردم دیکته می‌کند.

آئین طشت‌گذاری

آیین طشت‌گذاری یکی از مراسم سنتی عزاداری در ماه محرم است که از آیینها و آداب عزاداری و تعزیه منسوب به منطقه اردبیل بوده و از سه روز مانده به آغاز محرم در بیش از 41 مسجد و حسینیه این شهر برگزار می‌شود.

اجرای این مراسم در روز اول در مسجد جامع شهر اردبیل، در روز دوم در مساجد اصلی محلات شش‌گانه و مسجد بزرگ یا مسجد اعظم اردبیل و در روز سوم در مساجد محلات، حسینیه‌ها و منازل انجام می‌شود.

این مراسم در تمام روستاهای استان نیز با ترتیب زمانی و مکانی برگزار شده و حتی با آداب و رسوم مخصوص منسوب به همان روستا اجرا می‌شود اما آنچه غنای معنوی این مراسم را به عقیده کارشناسان دوچندان کرده است، تجدید پیمان با سالار شهیدان به صورت نمادین است.

طشت پر از آب که غالبا از جنس مس و طلا است در محل مناسبی در مسجد گذاشته شده و تا پایان ماه محرم در جای خود باقی می‌ماند در این آیین طشت‌ آب نماد آب فرات است و عزاداران با دست زدن به طشت بیعت خود با سالار شهیدان را تجدید می‌کنند.

در اعتقاد دینی شهروندان اردبیلی، طشت‌گذاری به دلیل نماد عهد مجدد با شهدای کربلا حامل پیام معنوی غنی بوده و از تقدس خاصی برخوردار است.

در کتاب "فرهنگ عاشورا" اثر جواد محدثی، در توضیح این سنت آمده است: مراسم طشت‌گذاری، مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتا در شهرستان اردبیل برگزار می‏شود و طشتهای آب را که رمزی از فرات می‌باشد در مساجد و حسینیه‌‏ها می‏آورند و این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع) در مقابل سپاه حر است که به روایتی آن حضرت، در روز 27 ذیحجه‏، آب مشکها را در طشتها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب‏ کردند.

هرچند که مراسم طشت‌گذاری از دوران صفویه در اردبیل برگزار شده و قدمتی چندین ساله دارد اما در دو سه دهه اخیر برگزاری این مراسم در سایر شهرهای استان و برخی استانهای همجوار چون آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و زنجان، بناب، تالش و حتی در استانهایی غیر از استانهای آذری زبان نیز مورد توجه قرار گرفته و طی دو سال اخیر در ورامین، مازندران و ... نیز برگزار می‌شود.

بر اساس متن کامل و قدیمی دعای طشت‌گذاری که به صورت تلفیقی با استفاده از سه زبان فارسی، ترکی و عربی نوشته شده، می‌‌توان حدس زد آیین طشت‌گذاری ریشه در عصر صفویه( که امرای آن ترک زبان و شیعه بودند) داشته باشد.

طشتهایی که در این مراسم مورد استفاده قرار می‌‌گیرند، گرد، از جنس برنز و یا مس است؛ بعد از عزاداری، ریش ‌سفیدان و عاشقان حسین(ع) در هر محله، طشتها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می‌‌شوند و حاضران در مسجد به احترام به پا خواسته و در مقابل آنها دسته سینه‌زنی با شعار "الدخیل یا ابوالفضل" تشکیل می‌دهند.

پس از آن ریش‌ سفیدان با دور زدن مسجد، طشتها را در جای مخصوص خود قرار می‌‌دهند آنگاه  طشتها را از آبی که در کوزه‌ها بر دوششان حمل کرده‌اند پر می‌‌کنند که برخی از مورخان بر این باورند که احداث جایگاه طشت در مساجد اردبیل بعد از روی کار آمدن حکومت صفویه انجام شده است؛ محل قرار گرفتن طشت در مساجد شهر اردبیل نیز جایگاهی خاص بوده و سکوهایی که برای این منظور مورد استفاده قرار می‌‌گیرد، یکی از ویژگیهای معماری مساجد این منطقه است.

جایگاه مخصوص طشت در یکی از اضلاع  دیوار مساجد به صورت "طاق ‌نما" ایجاد می‌‌شود و در طول سال طشتها روی این سکوها قرار دارند. در مواردی نیز ممکن است طشتها از قبل در خانه‌ای که صاحب آن نذر کرده قرار داشته باشد که در این صورت نیز دسته‌های عزادار به آن خانه مراجعه کرده و پس از انجام عزاداری طشتها را برداشته و به طرف مکان برگزاری مراسم می‌برند.

قدیمی‌‌ترین طشت موجود در مساجد اردبیل متعلق به مسجد "بازار چاقوسازان" است که  قدمت آن به  عصر "شاه عباس اول" باز می‌‌گردد؛ در داخل و لبه این طشت، نقش و نگار گیاه و ماهی حک شده و در لبه آن نیز عبارت و تاریخ "وقف نمود به حضرت عباس 1038" نقش بسته است.

مردم استان اردبیل از گذشته تاکنون ارادتی خالصانه به سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) دارند، به طوری که در طول تاریخ تا به کنون این شهر و منطقه به پایتخت حسینیت، شهر دارالامان، دارالعرفان و دارالارشاد شهرت داشته است.

مراسم ماه محرم در اردبیل به گونه‌ای باشکوه، زیبا و عاشقانه برگزار می‌شود که عزاداری‌ها و سوگواری‌های مردم این منطقه علاوه بر جلب توجه همگان به این سو اوج ارادت آنها را به ساحت سرور و سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) نشان می‌دهد.

عزاداری دسته‌های محلات شش‌گانه

این مراسم از دیرباز در اردبیل به صورت سنتی برگزار می‌شده و در اصل محله‌های شش‌گانه اردبیل به همراه شعبات خود در بازار اردبیل طی برنامه‌های کاملا ویژه مشغول عزاداری می‌شوند.

عزاداری دهه اول محرم در بازار اردبیل به این شرح است که ده روز اول ماه محرم روز اول دسته‌ها به بازار نمی‌آیند و یک روز هم به جمعه می‌افتد که بازار تعطیل است و روزهای نهم و دهم که تاسوعا و عاشورا هستند اما بقیه شش روز و هر روز یک محله به همراه شعبات تابعه خود در مسیر بازار سنتی اردبیل به ترتیب عزاداری می‌کنند.

هر محله برای خود یک پرچم مخصوص بسیار قدیمی دارد که این علم توسط یک فرد ظاهرالصلاح و شناخته شده در پیشاپیش دسته حرکت می‌کند و گاهی این پرچمها نشانگر قدمت محله مورد نظر و اعتبار مراسمات عزاداری محسوب می‌شود.

مردم عزادار و ریش سفیدان نیز که گاهی پابرهنه پشت عزاداران حرکت می‌کنند با نوای حزن انگیز "حسینیم وای، حسینیم وای"  آرام آرام سینه زنان حرکت می‌کنند و پس از رسیدن به محل مورد نظر صف منظمی را ترتیب داده و مشغول عزاداری می‌شوند.

معمولا محلات و دسته‌جات به طور کاملا مرتب با بیست دقیقه فاصله از هم حرکت می‌کنند و محلات شش‌گانه بزرگ هر یک 13 یا 14 مجلس اجرا می‌کنند که گاهی دامنه عزاداری به شب می‌کشد و هوا تاریک می‌شود.

از قدیم‌الایام رسم بوده محلات پس از عزاداری به محله برمی‌گشتند و مردم محله با چراغهای مخصوص از جمله چراغ زنبوری به پیشواز عزاداران می‌رفتند و در جلوی دسته‌جات عزاداری گوسفند و گاو قربانی می‌کردند و گوشت قربانی را بین فقرا و نیازمندان تقسیم می‌کردند.

آئین عزاداری در بین مردم عشایر و روستا

با فرا رسیدن ماه محرم مردم عشایر ایل سون استان اردبیل نسبت به برپا کردن آلاچیق عزا با همکاری و کمک یکدیگر اقدام می‌نمایند.

زنان عشایر ایل سون در این مراسم نقش داشته و در طشت‌گذاری کمک حال مردان خود هستند که یکی از آئینها و آداب ایل کوبیدن بر زانو است.

از دیگر مراسم عشایر ایل سون آئین شاخسی است، نذری دادن و اطعام عزاداران از دیگر مراسم عشایر ایل سون استان اردبیل است.

با فرا رسیدن یوم عاشورا عشایر ایل سون نسبت به برگزاری مراسم شبیه‌خوانی نیز اقدام می‌کنند.

شمع‌گردانی، پیش‌درآمدی بر عزاداری عاشورا

همزمان با تاسوعای حسینی و روز نهم ماه محرم روز اقتدا به علمدار نینوا، مردم اردبیل با برگزاری آئین سنتی "شمع‌ گردانی"، عشق و ارادت به علمدار کربلا حضرت ابوالفضل (ع) را نشان می‌دهند و می‌توان گفت که این آئین پیش‌درآمدی برای عزاداری روز عاشورا است.

در این مراسم عزاداری، برخی از آیین‌ها نیز وجود دارند که در طول تاریخ همواره بر سینه نسل‌های یک منطقه، قوم و بین یک جمعیت مشخص و با فرهنگ خاص نشر یافته و منتقل شده است. آئین "شمع گردانی" یکی از این آیین‌هاست که در اردبیل تجلی و به نمادی از عشق و ارادت مبدل شده است.

در روز تاسوعا دسته‌جات عزاداری اقدام به شمع‌گردانی می‌کنند که با برگزاری این مراسم سنتی، عشق و ارادت به خاندان عصمت و طهارت در این روز به نقطه اوج خود می‌رسد. در این آئین که از صبح تاسوعا در شهرها و نقاط مختلف استان اردبیل آغاز شده و تا غروب ادامه می‌یابد، عزاداران با دسته‌های شمع به مساجد مختلف محلات رفته و با روشن کردن شمع که در حقیقت نذری آن‌ها محسوب می‌شود، عشق و ارادت خود را به حضرت ابوالفضل (ع) نشان می‌دهند.

بیوک جامعی، کارشناس مذهبی در این باره می‌گوید: این آئین سنتی بیش از هزار سال در اردبیل قدمت دارد و در زبان ترکی و محلی به نام "شمع ‌پایلاما" معروف بوده و عزاداران حسینی بعد از هشت روز عزاداری در مساجد و خیابان‌ها و محلات اردبیل در روزی که منتسب به علمدار رشید کربلا، حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) است اقدام به روشن کردن شمع می‌کنند و در سوگ آن علمدار رشید بر سر و سینه می‌زنند.

وی اوج عزاداری مردم اردبیل را در روز تاسوعا و عاشورا عنوان کرده و می‌افزاید: در تاسوعای حسینی همه دسته‌های عزاداری شامل محلات شش‌گانه، شعبات آن و مردم عزادار به بازار می آیند و ضمن عزاداری آیین شمع‌گردانی را نیز با شکوه خاص و هرچه تمام‌ تر برگزار می‌کنند.

آیین شمع‌گردانی از صبح روز تاسوعا تا اذان مغرب ادامه می‌یابد و عزاداران گاه به صورت گروهی و گاه در قالب دسته‌‌های عزاداری و اغلب نیز با پای پیاده به 41 مسجد شهر اردبیل رفته و با نیتی خالص و با هدف برآورده شدن حاجات خود شمع را روشن و برای شهدای کربلا نیز فاتحه و صلوات می‌‌خوانند.

از دیگر مراسم و وقایع عزادارى روز تاسوعا، دخیل نشستن است. به این معنا کسانى که دچار بیماری‌هاى صعب‌العلاج شده‏اند معمولاً در مساجد دخیل مى‏نشستند. در این خصوص زنان پیشقدم‏تر بوده و براى گرفتن حاجات خویش عده‏اى از آنان روسرى خود را در سقاخانه یا محل قرار گرفتن طشت‏ها در مسجد، گره مى‏زنند و معتقدند که باز شدن گره روسرى‏ها یا لباس افراد حاجتمند گواهى برآورده شدن حاجات آنهاست.

مراسم روز عاشورا

همزمان با عاشورای حسینی، گروه‌های کثیری از عاشقان اهل بیت(ع) در نقاط مختلف شهر اردبیل با برپایی آیین‌های شبیه‌خوانی، فجایع خونبار دشت کربلا را برای عزاداران ترسیم می‌کنند. آیین‌های سنتی شبیه‌خوانی روز عاشورا در اردبیل در میادین و یا مقابل مساجد در سه نوبت سپیده دم، ظهر و شامگاه عاشورا با شکوهی خاص اجرا می‌شود.

مراسم شبیه‌خوانی به دو نوع ثابت و سیار به اجرا در می‌آید، به طوری که در عزاداری‌های روز عاشورا گروه‌های شبیه‌خوانی سیار سوار بر اسب با عبور از خیابان‌های شهر صحنه‌های کربلا را روایت می‌کنند و در برخی از شهرها و روستاهای استان نیز میدانی بزرگ به عنوان نمادی از میدان جنگ مهیا شده و یاران واهل بیت امام حسین (ع) در یک گوشه و لشکریان عمرسعد ملعون در گوشه‌ای دیگر قرار می‌گیرند و با ورود اصحاب امام به کارزار حماسه کربلا و در نهایت با شهادت امام حسین (ع) و آتش زدن خیمه‌ها شبیه‌خوانی به انجام می‌رسد.

کارشناس مذهبی استان اردبیل شبیه‌خوانی در اردبیل را این گونه تشریح می‌کند: شبیه‌خوانی معمولا توسط عده‌ای از عزاداران معتقد و با استعداد انجام گرفته و بازیگران آن به دو دسته تقسیم می‌شوند، موافق خوانان معمولا نقش امامان معصوم و اصحاب ابا عبدالله الحسین (ع) را اجرا می‌کنند، گویش آنها ادبی بوده و به صورت نظم سخن می‌گویند و مطالب خود را به صورت آهنگین روی دستگاه ماهور و گوشه‌های آن ادا می‌کنند.

بیوک جامعی می‌افزاید: مخالف خوان‌ها دسته دیگرند که نقش عمرسعد، شمر و لشکریان یزید را بازی می‌کنند و مطالب خود را معمولا بصورت نثر و با صدای بلند، خشن و خوفناک اداء می‌کنند، موسیقی به ویژه ابزارهایی مانند طبل و شیپور نقش اساسی در ایجاد شور و هیجان در شبیه‌خوانی در استان دارد.

وی در ادامه تصریح می‌کند: نسخه‌هایی که مورد استفاده شبیه‌خوان‌ها و تعزیه‌گردان‌ها قرار می‌گیرد تماماً نثرها و نظم‌هایی است که از گذشته دست به دست و سینه به سینه منتقل شده‌اند. سرآیندگان اشعار تعزیه کاملا مشخص نیستند اما نکته مهم این است که مطالب و تاریخ واقعه کربلا بطور دقیق در شبیه‌خوانی‌ها مشاهده می‌شود و گروه اجرا معمولا حساسیت ویژه‌ای در مورد اینکه تعزیه اجرا شده حتما منطبق بر واقعیت‌های حادثه کربلا باشد به خرج می‌دهد.

عضوت هیئت امنایی محله طوی اردبیل با بیان اینکه ضرورت دارد آیین‌های این ایام با متانت خاص و به دور از هرگونه شیوه‌های بدعت آمیز و سبک برگزار شود، افزود: عزاداریهای امام حسین (ع) حکمتی دارد که باید بیش از پیش احیا شود و مردم استان اردبیل این وظیفه را دارند تا از قیام نهضت عاشورا به خوبی حمایت کرده و این قیام را الگوی خود در زندگی قرار دهند.

مراسمات شبیه‌خوانی که در روستاهای اردبیل هر ساله با سبک و سیاق قدیمی برگزار می‌شود از اهمیت بسزایی برخوردار است و اکثر رسم و رسومات روستایی در بخش ثمرین به ویژه در حوزه عاشورا به صورت بکر و از گزند ایام و حوادث تاریخی سالم مانده است.

محرم گئجه‌لری

شبهای دهه اول ماه محرم‌الحرام  مساجد هر شب از زمانهای بسیار دور تا صبح باز است و خادمین مسجد و هیات امنای مساجد با افتخار مشغول پذیرایی از عزاداران حسینی می‌باشند.

وقتی گروهی از عزاداران که با موزیک و مارش عزا و طبل و شیپور خاصی وارد مسجد می‌شوند هیات امنا مسجد میزبان به شیوه خاصی از دسته عزاداری مسجد میهمان استقبال می‌کنند و هنگامی که عزاداران با یک سبک و سیاق خاصی وارد مسجد می‌شوند در جاهای خالی مسجد منتظر تمام شدن برنامه دسته قبلی می‌مانند و این اوج احترام خود گوشه‌ای از عزاداری عاشقان حصرت اباعبدالله‌الحسین(ع) در اردبیل، پایتخت حسینیت است.

در این شبها بعد از اینکه دسته عزاداری قبلی که عزاداری خود را تمام می‌کند با نظم خاصی می‌نشینند و بلافاصله جوانان و خادمین مسجد با سینیهای بزرگ معمولا چای و هر چیزی که به عنوان نذری در آنجا پخش می‌شود مشغول پذیرایی دسته قبلی می‌شوند.

در این گیر و دار عده‌ای از خادمین مسجد مشغول مرتب کردن کفشهای عزاداران می‌شوند که همه این مراسمات در فصول مختلف بالطبع با هم دیگر تفاوت عمده داشت و گاهی که ایام محرم در فصل سرما و زمستان بود این مراسمات مشکلات خاص خود را  همراه داشته است.

اما آنچه قابل ذکر و تامل است این است که این مراسم ویژه در حقیقت یک سمفونی بزرگ معنوی است که هیچ وقت برای اجرای آن تمرین و آماده‌سازی و هماهنگی صورت نگرفته است.

شاید می توان گفت عزاداری دسته‌های منسجم محله‌های اردبیل در مساجد یک مراسم باشکوه بداهه است که کاملا در یک فضای صمیمی با عنایت خدا و اعتقادات قلبی مردم و عشق به امام حسین(ع) در حقیقت باعث و بانی برگزاری مراسمی می‌شود که همه اجزای آن حتی شعرخوانی و مداحی و هماهنگی سر ضربها در سینه‌زنی و سبکهای مختلف شعری از جمله بحر طویل که بیشتر در عزاداریها مادحین از آن بهره می‌گیرند کاملا اتفاقی و بسیار جذاب و زیباست طوری که در ده روز محرم هر محله و افراد عزادار اصلا بدون اطلاع از اینکه مداح در این مسجد، مراسم عزاداری را در چه موضوعی و با چه شعری می‌خواند، مراسم شکل می‌گیرد و در آن لحظه شاه بیت نوحه‌خوانی توسط عموم مردم به صورت هم‌آوایی و گروه کر شکل می‌گیرد و در نهایت اعضای هیات با مداح همکاری بسیار جالبی را دارند و نقش خود را به عنوان یک عزادار کاملا زیبا و بدون نقص ایفا می‌کنند.

در اصل همه این موارد جز توجهات و عنایات ویژه حضرت سیدالشهدا(ع) چیز دیگری نمی‌باشد.

سنت دیرین شاخسی، واخسی

آیین "شاخسی، واخسی" بنا بر سنت دیرینه همه ساله در دهه آخر ماه ذیحجه به عبارتی از 10روز مانده به محرم در استان اردبیل آغاز می‌شود.

شرکت کنندگان در این مراسم به ویژه جوانان و مردان در میدان شهرها و روستاها دور هم جمع می‌شوند و با به دست گرفتن چوب دستی به عنوان نمادی از شمشیر در دست راست، صف دایره واری می‌بندند و دست چپ خود را از پشت بر کمر نفر سمت چپ خود می‌گیرند و بدین طریق صف فشرده و مرتبی به وجود می‌آوردند و با زمزمه نوحه و مرثیه و مهمتر از همه یک صدا شاخسی و واخسی گویان چنان صحنه حزن‌انگیزی خلق می‌کنند که تماشاگران به یاد مظلومیت امام حسین(ع) و یارانش سر از پا نشناخته اشک ماتم می ریزند.

در گذشته یک ماه قبل از محرم و بیشتر از فردای عید قربان با تشکیل دسته‌های شاه حسینی این شکل از عزاداری آغاز می‌شد به این صورت که در هر کوی و برزنی، روسا و ریش سفیدان مشعل آهنی بزرگی آماه می‌کردند، سپس آن را بر سر چوب قطور و بلندی در مرکز محله نصب می‌نمودند.

هر مشعل مامور و خدمه ویژه‌ای داشت و هم او بود که قبل از غروب آفتاب، مشعلها را با پارچه‌های کهنه و گاهی نیز با چوب و هیزم پرکرده و آماده می‌ساخت و این کار موقعی صورت می‌گرفت که به مشعل هم مقداری نفت ریخته و آتش می‌زدند، شعله‌های آتش اطراف را روشن می‌کرد و در پرتو نور آن صف، مردان به صورت محیط دایره بزرگی درآمده به دور مشعل می‌گشتند و در جواب شعار و ابیاتی که رییس دسته(دسته باشی) با آهنگ ترغیب کننده‌ای می‌خواند، همه با هم ذکر شاخسی(شاه حسین، وای حسین) سر می‌دادند.

اوج این مراسم در ظهر عاشورا و پس از اتمام تعزیه‌خوانی ظهر عاشورا است که عزاداران دسته‌ها، «شاخسی، واخسی» گویان، پس از طی نمودن مسیری طولانی، خود را به خیمه‌های به آتش کشیده شده رسانده و عزاداری سوگ می‌کنند.

آئین "شاخسی واخسی" در اکثر شهرها و روستاهای استان اردبیل و به ویژه در شهرستان مشگین‌شهر به صورت منظم و باشکوه برگزار می‌شودو به تعبیری دیگر این آئین "شاخسی" به نام استان اردبیل در فهرست آثار معنوی ثبت شده است.

آئین دیرپای نذری و احسان در اردبیل

استان اردبیل به عنوان خطه عاشقان حسینی همواره با برگزاری آئینها و برنامه های مختلف در ایام سوگواری سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع) نگاه همگان از داخل و حتی از کشورهای همسایه به خود معطوف ساخته است که در این میان یکی دیگر از آئینهایی که به نوعی آمیخته با آئین عزاداری ایام ماه محرم‌الحرام در این شهر بوده، آئین دیرپا و کهن نذری و احسان هست.

مردم دیار دارالارشاد در ایام مختلف محرم نذری‌های متفاوتی پخش می‌کنند و به این امر معتقد هستند که هرکس در این ایام هر حاجتی داشته باشد به واسطه پخش نذورات و پهن کردن سفره احسان برای سیراب کردن نیازمندان و مستمندان به حاجت خود دست می‌یابد و به نوعی این امر موجبات قبول حاجت را تسهیل می‌بخشد.

استان اردبیل به دلیل همین آئینهای ویژه این خطه همه ساله در ایام عزاداری و سوگواری محرم پذیرای هزاران مسافر و گردشگر از اقصی‌نقاط کشور و دنیاست که بسیاری از این مهمانان با دیدن عزاداری ویژه مردم استان اردبیل در وصف حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) به وجد آمده و آن را افتخاری برای تاریخ اسلام می‌دانند.

انتهای پیام/

اشتراک گذاری
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار