به گزارش خبرنگار تابناک در کرمانشاه، ۲۱ جولای هر سال بهعنوان روز جهانی مسجد در تقویم فرهنگی جهان ثبت شده است؛ روزی که نهتنها جایگاه معنوی این کهنترین نهاد اجتماعی بشر یادآوری میشود، بلکه نقش آن در همبستگی ملتها، پاسداری از هویت فرهنگی و ارتقای سرمایه اجتماعی نیز در صدر توجه قرار میگیرد. این مناسبت، با ریشهای تاریخی در یادبود مسجدالاقصی، فرصتی دوباره است برای تأمل بر مهر و معنای جمعی که در صحن و شبستان مساجد جریان دارد.
پیشینه و فلسفه نامگذاری
روز جهانی مسجد از سال ۱۹۶۹ میلادی، به یاد حادثه تلخ به آتش کشیده شدن مسجدالاقصی توسط رژیم صهیونیستی، با ابتکار سازمان همکاری اسلامی در تقویم جهان اسلام ثبت شد. هدف از این نامگذاری، پاسداشت قداست مساجد، ترویج وحدت و همبستگی مسلمانان و تاکید بر نقش فرهنگی و اجتماعی این مکانهای مقدس است.
بر اساس بیانیه رسمی این سازمان، «مسجد نخستین سنگ بنای جامعه اسلامی است؛ جایی که ایمان، علم، عدالت و برادری در کنار هم رشد میکنند.»
جایگاه مسجد در جامعه و محلات
پژوهشهای جامعهشناسی در ایران و دیگر کشورهای اسلامی نشان میدهد که مسجد در محلات سنتی، محور روابط انسانی و نقطه تلاقی نسلهاست. معماری مسجد با حیاط مرکزی، ایوانهای گشوده و صحن فراخ، بستری طبیعی برای دیدار، گفتوگو و همکاری میان مردم فراهم میکند.
دکتر فرزاد کریمی، محقق حوزه مطالعات شهری دانشگاه رازی، در گفتوگو با تابناک تصریح میکند: «مسجدها، علاوه بر کارکرد دینی، مراکز تصمیمگیری محلی، کمکرسانی در بحرانها و تقویتکننده سرمایه اجتماعی هستند. این روز جهانی، یادآوری همین کارکردهاست.»
مسجد؛ حافظه جمعی و ادبیات مردم
در ادبیات فارسی، مسجد بارها بهعنوان «خانه دوم امت» و «آغوش باز محله» توصیف شده است. نصرالله مردانی، شاعر معاصر، در یکی از اشعار خود میگوید:
از مکتب اذان که گذشتم، فهمیدم / دیوار مسجد، قد من و قامت ایمان بود
چنین نگاه ادبی، نزدیکی عاطفی مردم به مسجد را نشان میدهد؛ پیوندی که در خاطرات روزانه، آیینهای مذهبی، جشنها و عزاهای مشترک حک شده است.
کرمانشاه و روز جهانی مسجد
کرمانشاه با تنوع مذهبی و معماری مساجد تاریخی مانند مسجد جامع شافعی، مسجد جامع کرمانشاه، مسجد عمادالدوله و دهها مسجد محوری در روستاها و محلات، آیینهای از کارکرد اجتماعی و فرهنگی مسجد در زندگی شهری و روستایی است. در رخدادهایی، چون زلزله ۱۳۹۶ سرپلذهاب، همین مساجد محلی نخستین مراکز امدادرسانی، اسکان موقت و انسجامبخشی به مردم آسیبدیده بودند.
چالشهای امروز و افق آینده
کارشناسان فرهنگی هشدار میدهند که در روزگار ارتباطات دیجیتال و انزوای اجتماعی، اگر مساجد با نیازهای نسل جوان همگرا نشوند، نقش پیونددهنده آنها تضعیف خواهد شد. پیشنهادهای جدید شامل ایجاد کتابخانههای دیجیتال، برگزاری نشستهای فرهنگی بیننسلی، کارگاههای مهارتآموزی و استفاده از فناوری برای جذب نسل جدید است.
به گفته خانم لیلا محمودی، فعال اجتماعی در کرمانشاه، «مسجد باید همتراز با زمان حرکت کند تا همچنان خانه دلها باقی بماند.»
۲۱ جولای یادآور استقامتی است که مسجد قرنها در برابر طوفانها داشته؛ از هجوم دشمنان تا تغییرات فرهنگی. این روز، نهفقط پاسداشت یک مکان مقدس، بلکه جشن یک مفهوم است: مفهوم اجتماع، همدلی و امنیت معنوی. صدای اذان که بلند میشود، فرقی نمیکند کجای جهان ایستاده باشی، قلبت به همان نخی نامرئی وصل میشود که قرنهاست جهان اسلام را به هم پیوند داده است.
/ص/