بر این اساس بانک مرکزی سه جایگزین را برای خرید ارز معرفی کرده است:
نخست انتشار گواهی سپرده ریالی. در این روش به شبکه بانکی کشور اجازه داده میشود از 28/11/96 به مدت دو هفته مبادرت به انتشار گواهی سپرده ریالی با نرخ 20 درصد کند. اوراق مزبور در سررسید یک سال منتشر خواهند شد و نرخ بازخرید قبل از موعد آن 14 درصد خواهد بود.
روش دوم انتشار گواهی سپرده ریالی مبتنیبر ارز است. در این روش به شبکه بانکی کشور اجازه داده میشود گواهی سپرده ریالی ارز بنیان با سررسیدهای یک و دو ساله منتشر کند. نرخ ریال مورد محاسبه در زمان افتتاح گواهی سپرده متوسط یک ماه قبل سامانه سنا خواهد بود و نرخ سود برای سررسیدهای یادشده به ترتیب چهار و 4.5 درصد خواهد بود و در سررسید، ارز یا معادل ریالی آن به نرخ متوسط یک هفته قبل سامانه سنا به دارنده اوراق پرداخت خواهد شد. در صورت بازخرید این اوراق قبل از سررسید، سود سپرده کوتاهمدت ریالی (10 درصد) به دارنده اوراق پرداخت خواهد شد.
مورد سوم پیشفروش سکه بهارآزادی است. در این روش بانک مرکزی اقدام به پیشفروش 6 ماهه سکه بهار آزادی با نرخ 14 میلیون ریال و پیشفروش یک ساله سکه بهار آزادی با نرخ 13 میلیون ریال از طریق شعب منتخب بانک ملی خواهد کرد.
برای آنالیز بسته ضدالتهاب بانک مرکزی سراغ کارشناسان اقتصادی رفته و از آنها پرسیده شد که آیا این بسته میتواند نوسانات دلاری را کم کند؟
سکوت بانک مرکزی درباره سود تسهیلات خوب نیست
عبدالحمید انصاری، مدیر عامل اسبق بانک ملی درباره جزئیات و کارایی بسته بانک مرکزی به گفت: «وقتی بسته پیشنهادی درباره نرخ تسهیلات سکوت کرده و گواهی سپرده را 20 درصد اجازه داده است، یعنی این بسته یک پارادوکس است.» وی افزود: «عملا تمام سپردهها برای دریافت سود بیشتر به این سمت مهاجرت میکنند. قاعدتا باید نرخ تسهیلات چند درصد بالاتر از سود سپردهها باشد. این یک اشکال بزرگ است. بانک مرکزی مانند بسیاری از مواقع دیگر با سکوتش عملا بانکها را به سمت تخلف و شکستن نرخ اعلامی 18 درصد تسهیلات سوق میدهد.»
انصاری تصریح کرد: «این شدنی نیست که بانکها تامین منابع را 20 درصد انجام دهند و چند درصد نیز صرف هزینههای خود کنند، ولی درنهایت با نرخ 18 درصد تسهیلات اعطا کنند. بانکها امکان این کار را ندارند. وقتی تسهیلات با نرخ 18 درصد پرداخت میشود این سپردهها به کار بانکها نمیآید. کار بانک این است که پول را از سپردهگذار بگیرد و به تسهیلاتگیر بدهد.»
مدیرعامل اسبق بانک ملی معتقد است بانک مرکزی مقصر این اوضاع است. وی ادامه داد: «وقتی بانک مرکزی با موسسات غیرمجاز جدی برخورد نکرد و این موسسات نرخ سود را بیشتر از بانکهای دارای مجوز تعیین کردند، سپردهها به سمت این موسسات رفتند و چون تحت نظارت بانک مرکزی نبودند به تخلفاتی روی آوردند و در نتیجه ورشکست شدند.» انصاری تاکید کرد: «بانک مرکزی در یک تصمیم نادرستتر، از منابع خود سپردههای این موسسات را پرداخت کرد.» یکی از دلایل التهاب ارزی به گفته مسئولان بانک مرکزی همین ارقام پرداختی به این سپردهگذاران بود. کوتاهی بانک مرکزی در سالهای گذشته را مردمی تحمل میکنند که هیچ نقشی در آن نداشتهاند.
با بسته اخیر مشکلات بانکها افزایش مییابد
اکبر امینی مهر، اقتصاددان و عضو هیاتعلمی دانشگاه پیام نور درباره سیاست بانک مرکزی گفت: «سیاست اول بانک مرکزی بسته سپرده 20 درصدی است و هنوز درباره نرخ تسهیلات تصمیم نگرفته است. در حال حاضر بانکها ورشکستهاند و اینکه سپردهها 20 درصد باشد و تسهیلات 18 درصد مشکلاتشان را بیشتر میکند.»
وی افزود: «البته بانک مرکزی مصوبه قبلی سود سپردهها را لغو نکرده و سیاست جدید را برای دوره محدودی اعمال کرده است تا التهاب بازار ارز و طلا را کم کنند. این اقدام و ورود امنیتی به بازار تاثیر خودش را گذاشته و قیمت دلار مقداری کاهش یافته است.»
عضو هیاتعلمی دانشگاه پیام نور معتقد است: «باید نرخ تورم را واقعی اعلام کرد و نرخ بهره را با توجه به نرخ تورم اعلام کنیم. بانکها باید 15 درصد سود دهند ولی تورم واقعی بالاتر از این مقدار است. جامعه تابع واقعیات اقتصاد است نه آمارهای اعلامی.»
وی تصریح کرد: «دولت با دیدن عکسالعملها تصمیم گرفته است، فکر میکنم اگر دولت نتیجه بگیرد این سیاست را ادامه میدهد و به نظر من سیاست درستی است. این کار به بانکها نیز کمک میکند. بانکها ورشکستهاند و توان جذب منابع بیشتر را ندارند. وقتی سپرده جذب نکنند نمیتوانند تسهیلات لازم برای بخشهای جامعه را پرداخت کنند. به این دلیل بانکها ورشکستهاند که وامگیرندگان کلان تسهیلات را بازپرداخت نمیکنند.»
امینی مهر در جواب این سوال که آیا جامعه پذیرش بالا بردن نرخ تسهیلات را دارد، گفت: «امروز نیاز به نقدینگی در جامعه ما آنقدر بالاست که جامعه حاضر است بیش از این هزینه کند تا به نقدینگی دست پیدا کند.»
امینی مهر تصریح کرد: «البته باید توجه داشت درست است که بانکها سود تسهیلات را 18 درصد اعلام میکنند ولی بهره واقعی آنها بالاتر از 23 درصد است. نرخ بهره واقعی آنها بالای چیزی است که اعلام میکنند. در هر حال به نظر میرسد بانکها ضرر نمیکنند.»
کاهش نرخ سود با عجله صورت گرفت!
احمد مجتهد، اقتصاددان و عضو هیاتعلمی دانشگاه علامه طباطبایی درباره علل اوضاع پیش آمده گفت: «کاهش نرخ سود بانکی با عجله صورت گرفت در نتیجه افرادی که به دنبال سود هستند به سمت بازرا ارز و طلا و مسکن رفتند. تعدیل نرخ ارز باید به صورت آهسته و پیوسته باشد که بانک مرکزی به علت فشارهای سیاسی در این کار تعلل کرد. مجموع این عوامل به بازار ارز فشار آورد. در مرحلهای بانک مرکزی اقدام به فروش سکه کرد که استقبال زیادی از آن نشد و این تقاضا به سمت ارز رفت.»
مجتهد درباره امکان موفقیت این سیاستها معتقد است: «سابقه تاریخی نشان داده که مردم به دلیل ریسک کمتر به سمت سپردههای بانکی میروند. به علت عطشی که در بازار ارز وجود دارد سپرده ارزی با سود 4.5 درصد میتواند سرمایهها را جمعآوری کند؛ چون نرخ سود سپردهها در خارج از کشور یک یا نزدیک به صفر است.»
وی تصریح کرد: «همچنین به این علت که سپردهها یک ساله هستند تا حدودی میتواند ثبات را به بازار بیاورد. کسانی که دنبال طلا هستند نیز میتوانند به پیشخرید سکه بپردازند. اگر بانک مرکزی سیاستگذاری درست داشته باشد و در زمان مناسب تغییرات لازم را بدهد میتواند تاثیرگذار باشد.»