به گزارش تابناک : پس از بروز التهابات ارزی در هفتههای اخیر که قیمت دلار جهش پیدا کرد و روند افزایشی آن همچنان ادامه داشته و قصدی برای کوتاه آمدن در برابر ریال نداشت. دولت را مجبور کرد در اقدام آنی با حذف تمامی قیمتها موجود در بازار، قیمتی واحد (۴۲۰۰ تومان) برای دلار در نظر بگیرد تا از این پس نیازهای واقعی ارز را تامین کند.
از آنجایی که ارز در اقتصاد کشور به شکل مستقیم و غیر مستقیم آثار و پیامدهای متعددی در شاخصهای کلان و خرد از جمله قدرت معیشت و تورم جامعه و مردم دارد، بسیار حائز اهمیت است. برخی با نقد رویکرد دولت آن را اقدام پلیسی دانسته که عمق ندارد و پیش بینی میشود، در ماههای آینده قیمتی جدید در کنار نرخ 4200 تومانی دلار ایجاد خواهد شد.
با بهروز علیشیری کارشناس توسعه اقتصاد و اقتصاد بینالملل به ابعاد و زوایای سیاستهای ارزی دولت به گفتوگو نشستیم که بدین شرح است.
* سیاست دولت عمق ندارد
بهروز علیشیری در مورد تصمیمات ارزی اتخاذ شده از سوی دولت در التهابات کنونی بازار، اظهار داشت: این تصمیم را در سلسله تصمیماتی میبینیم که عمق ندارد و یک سؤال مهم وجود دارد که رقم 4200 تومان برای نرخ دلار از کجا آمد.
* اقدام پلیسی دولت در نظام ارزی
این کارشناس توسعه اقتصادی با تشکیک در نرخ اعلامی ارز از سوی دولت به پیامدها و آثار منفی این قیمتگذاری اشاره کرد و گفت: در این فرایند شکافهای تحلیلی به وجود میآید که منجر به انفجار اقتصاد ایران میشود. اقدام دولت دو کارکرد فوری دارد؛ اول آنکه در کوتاهمدت یک شوک مُسکنی وارد کرده که از طریق نظام پلیسی است. مردم صف کشیدند که دلار 4200 دلار بگیرند، اما تاکنون دلاری به مردم عرضه نشده است. این سیاست جلوی بخشی از خرید و فروش ارز را میگیرد، اما آرام آرام مسیر را باز کرده و به سمت جلو میرود.
* دستکاری در نرخ ارز و کسب درآمد
علیشیری به دومین ویژگی اقدام ارزی دولت پرداخته و معتقد است: دولت با دستکاری نرخ و حذف ارز مبادلهای قیمت دلار خود را بالاتر خواهد فروخت و از این محل 400 تومان درآمد کسب کند. این اصلیترین اثر فوری برای اقتصاد ایران است که اگر مدیریت نشود، وحشتناک خواهد بود.
* بازار سیاه رونق میگیرد
وی تأکید کرد: معتقدم این تصمیمات یک شبه آمده و صحیح نیست. چون باید به ریشهها و عوامل التهاب بپردازیم. بنابراین در این مدل بازار سیاه ایجاد شده و صرافیها ارز را با قیمت دلخواه میفروشند.
به گفته علیشیری، امروز به شما میگویند این خانه 5 میلیون میارزد، اما به شما میگویند حق ندارید بیشتر از 3 میلیون بفروشید، شما هم نمیفروشید و اقدامات پنهانی و زیرزمینی ایجاد میشود یا پشت بازار کار دلالی جدید شکل میگیرد.
* قیمت ارز دماسنج اقتصاد کشور است
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه ارز میزانالحراره اقتصاد ایران است، تصریح کرد: این به معنای ارزش پول ملی است، به زبانی ساده یعنی زور بازوی شما است. این را با چه شاخصی ارزیابی میکنید؟ ارزش پول ملی یعنی قدرت برابری خرید پول ارز در برابر ارزهای خارجی. اگر عدم توازن وجود داشته باشد یا ضرر میکنید یا میبرید.
* اگر با دلار 4200 نیازها را میتوانند پوشش دهند چرا هنگامی که 3800 بود این کار انجام نشد
این استاد اقتصاد خاطرنشان کرد: اکنون با افزایش قیمت نفت، درآمدها بالا رفته و توانستیم 50 میلیارد دلار درآمد ارزی از نفت داشته باشیم. از طرفی ورود کالاها حدود 50 میلیارد دلار شامل کالاهای واسطهای و غیر واسطهای داریم، پس تراز تجارت متعادل است. این بحث در اظهارات مسئولان ارزی نیز وجود دارد و تولیدکنندگان و تجار نگران نباشند، نیازهای واقعی را پوشش میدهیم.
وی با طرح این سؤال که با دلار 4200 تومانی چه اتفاقی افتاده که مسئولان میگویند نیازهای واقعی را پوشش میدهند، تصریح کرد: آیا ارز بیشتری ایجاد شده است؟ بنابراین آن موقع که قیمت پایینتر بود نیز میتوانستند نیازها را پوشش دهند، اما متوجه نیستند که 2 شاخص بسیار مهم است.
* فرار سرمایه از کشور با یک تلفن
این اقتصاددان اولین شاخص با اهمیت را فرار سرمایه از کشور دانست و افزود: این موضوع را نمیبینیم. با تلفن به یک صرافی زنگ بزنید و بگویید هزاران دلار را به کانادا میخواهم بفرستم با راحتی امکانپذیر بوده و جایی هم ثبت نمیشود.
* حساب سرمایه مدیریت نمیشود
علیشیری در مورد اینکه آیا در نظام مدیریت ارزی کشور، حساب سرمایه باز است یا بسته؟ اظهار داشت: یکی این موضوع را جواب دهد. در کدام کشور فرد میتواند هر طور خواست ارز را از به سادگی خارج کند. رقم عجیب خروج سرمایه با طیفی وسیعی از بازار غیر متشکل پولی که داریم، چگونه کنترل میشود.
*تراز منفی 25 میلیارد دلاری سرمایه در ایران
وی افزود: ایرانیهایی که در ترکیه اقامت گرفتند، به چه شرطی رفتند؟ اگر یک ملک یا خانهای بخرند به آنها اقامت داده میشود، این پول چگونه آنجا رفته و کجا ثبت شده است. هیچجا ثبت نشده و در تراز پرداختها محاسبه نمیشود. در گزارش صندوق بینالمللی پول آمده که حدود 20 تا 25 میلیارد دلار حساب سرمایه ایران منفی است.
*صرافیها هر کاری دلشان بخواهد میکنند
علیشیری با بیان اینکه در تحلیلها، خطای بالانس ارزی داریم و چگونه میخواهند به نیازهای واقعی ارز پاسخ میدهند، یادآور شد: پولهایی که از کشور خارج شده از کجا رفته است. ریال تبدیل به ارز شده و به بیرون رفته است. در کشورهایی که حساب سرمایه آنها بازار است، تمام نقل و انتقالات ارزی کنترل میشود. اگر با هزار دلار وارد کشور شوید باید ثبت کنید که این پول را دارید؛ برای خروج نیز همینطور است. نمیتوان صرافی را باز گذاشت که هر کاری دلش میخواهد بکند.
*بلبشوترین نظام اداری در مدیریت ارز را داریم
این کارشناس توسعه اقتصادی تاکید کرد: حساب سرمایه کشور بلبشوترین نظام اداری در مدیریت نظام ارزی در دنیا است حتی برای سرمایهگذاران خارجی هم این اتفاق میافتد، اگر دقیق رجیستر (ثبت) نشده باشد، دولتهایی که حساب سرمایه باز دارند، اجازه خروج با هر قیدی نمیدهند، بلکه حساب و کتاب دارد. دقیق نمیدانیم تقاضای سرمایه و خروج آن چقدر است.
* استفاده شرکتها از یارانه و انرژی ارزان برای صادرات
این اقتصاددان با بیان اینکه برای واردات کالا چه میزان ارز استفاده شده، گفت: عامل دیگری که به موضوع ارز باز میگردد، بسیاری از شرکتهایی که صادرات کالا دارند وابسته به دولت هستند. سؤالی مطرح میشود که آیا این شرکتها ارز صادراتی خود را به داخل کشور میآورند یا خیر، مثلاً پتروشیمیها ارزشان را کجا وارد کرده و ثبت میکنند.
* ارز صادراتی به کشور باز گردد
وی تأکید کرد: این شرکتهای صادراتی از رانت انرژی و تعرفههای ترجیحی استفاده کرده و یارانههای متعددی گرفتند، اما امروز ارز خود را برنمیگردانند. در کجای سیستم چنین چیزی نوشته شده است. شرکتها در کشورهای اروپایی با سود 2 درصد حساب باز کرده ارزها را به چرخه اقتصاد داخلی نمیآورند.
* ارز صادرات غیرنفتی باید مدیریت شود
علیشیری با طرح این سؤال که اگر قیمت نفت و درآمدهای ارزی ناشی از آن کاهش یابد چگونه میتوان نیازها را پاسخ داد، تصریح کرد: بنابراین باید بخش ارز ناشی از صادرات غیرنفتی در اقتصاد کشور مدیریت شود.
* حجم اقتصاد کشور آب رفت
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در تراز پرداختها میزان ورودی و خروجی ارز کشور محاسبه و ثبت شود، گفت: ویژگی دیگر مسائل ارزی به تولید ثروت یا ارز باز میگردد. در حال حاضر حجم اقتصاد کوچک شده که این موضوع در بررسی روند تولید ناخالص داخلی خود را نشان میدهد.
* شاخص ها میگوید اقتصاد در رکود است
وی افزود: تولید ناخالص داخلی در طول دوره سالهای 86 تا 94 از رقم 5816 هزار میلیارد به 6000 هزار میلیارد رسیده، یعنی آنکه رشد ایجاد شده بسیار کند و بطئی (کند) بوده است و همچنان به سطح تولید ناخالص داخلی سال 90-91 نرسیدیم.
همچنین درآمد ملی در سال 86، 5183 هزار میلیارد بوده که در سال 94 به رقم 4166 هزار میلیارد ریال افت کرد که یعنی 20 درصد از درآمد ملی کاهش پیدا کرده است، این یعنی سقوط رفاه و درآمد ملی است. پیام این شاخص این است که اقتصاد کشور رکودی است و کارخانهها در حال تعطیلی هستند.
* رشد اقتصادی ناشی از تغییر سال پایه است
علیشیری با اشاره به اینکه گفته میشود، رشد اقتصادی حاصل شده است، بیان کرد: وقتی عمیق نگاه میکنیم و حسابها بررسی میشود، با توجه به اینکه سال پایه محاسبه رشد را تغییر دادند و از 84 به سال 90 رسیده قطعاً آمارها رشد نشان میدهد، اما وقتی سال پایه دقیق محاسبه شود میبینیم که رشدی وجود ندارد.
* صادرات غیرنفتی نزولی است
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه مسئولان معتقدند، آمار صادرات غیرنفتی امسال رشد داشته است، عنوان کرد: طبق آمار 47 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی در سال 96 رقم خورده و نسبت به سال 95 که 43 میلیارد دلار بوده رشد 7 تا 8 درصدی داشتیم، اما وقتی سال پایه را سال 92 و 93 که حدود 50 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی بوده، بگذاریم قطعاً روند نزولی است. این روند نشان میدهد که منابع ارزی کم شده و سرانه اقتصاد کاهش پیدا کرده است.
*پول دست مردم متغییری خطرناک در شرایط کنونی
به گفته این استاد دانشگاه، طبق آمارهای بانک مرکزی در حساب سرمایه سال 95 حدود 17 میلیارد دلار منفی بوده و سال 96، 27 میلیارد دلار حساب سرمایه منفی است، چگونه میتوان گفت تکافوی نیازها را داشت. متغیر دیگری نیز وارد میشود که خطرناک است و آن پول در دست مردم است. سیاستهای مهم دولت اینجا ایجاد میشود.
علیشیری گفت: حجم نقدینگی در جامعه مربوط به سال 96 بالغ بر 23 درصد نسبت به سال 95 افزایش یافته است و از رقم 1500 هزار میلیارد تومان که رقم وحشتناکی است اجزای آن نشان میدهد 13 درصد اسکناس (185 هزار میلیارد تومان)، 1304 هزار میلیارد تومان صکوک و اوراق مشارکت و امثال آن که شبه پول هستند و 86 درصد را تشکیل میدهد، در اختیار مردم قرار دارد که هر لحظه امکان دارد، به پول نقد تبدیل شود و یا به بازارهای دیگر ورود کند.
* هر سال 20 تا 25 درصد به نقدینگی اضافه شده
وی ادامه داد: هر سال 20 تا 25 درصد به نقدینگی اضافه شده است. با توجه به اینکه ارزش پول پایین میآید، هر جا اقتصاد علامت دهد مردم آنجا سرمایهگذاری میکنند. شرایط اقتصاد و بازارهایی همچون مسکن و تولید طبق آمارها رکودی هستند بنابراین این پولها از بازارغیرمتشکل سر در میآورد و یک دفعه به سمت سکه یا دلار میرود.
این اقتصاددان در مورد اینکه چگونه میتوان این بازارها را با توجه به حجم نقدینگی کنترل کرد، اظهار داشت: ارز به عنوان یک کالای مبادلهای در حال تبدیل شدن به یک دارایی است. جرقهای که منجر به بروز چنین عاملی میشود، رکود یا سود پایین بازارهای موازی بوده که حجم نقدینگی را به سمت بازارهای دیگر میکشاند.
* سپرده گذاری ارزی و ریالی مثل گذاشتن خمپاره در بازار است
وی با اشاره به اینکه هنر سیاستهای مالی دولت این است که پولها را از دست مردم خارج کرده و به سمت بخشهای مولد و ثروتزا هدایت کند، بیان کرد: هر سال مقداری اوراق منتشر کردیم و با تأسف باید گفت کجای دنیا بانک مرکزی اوراق سپرده منتشر میکند. در بهمن ماه 20 درصدی سپردهگذاری ارزی و ریالی منتشر شد این یعنی گذاشتن خمپاره در بازارهای پولی و مالی خواهد داشت و 10 روز بعد شاخص بازار سرمایه افت کرد. هدایت نقدینگی در بازار یک سیاست مالی است در کجای دنیا بانک مرکزی تضمین برای اوراقی که منتشر کرده، میدهد یعنی منابع ارزی گره به نوسانات قیمت و سررسید اوراق منتشر شده میخورد.
* ثروتهای خرد سرگردان مثل سیل عمل میکند
علیشیری افزود: وظیفه بانک مرکزی این است که در بهترین حالت رویکرد انضباطی از ابزارهای کاهش یا افزایش نرخ سود پول استفاده میکند تا منابع به سمت تولید هدایت شود، اما پول در شرایط کنونی سرگردان است و مانند سیل عمل میکند.
* تاثیر تحولات بین المللی در بازار ارز
وی یکی دیگر از شاخصهای تأثیرگذار بازار ارز را روندهای بینالمللی دانست و عنوان کرد: فرایند نقل و انتقال ارزی دچار مشکل شد، اما آقایان میگویند این مسأله نیست. متوجه شدند برای انتقال ارز به داخل دچار محدودیت هستیم. امارات تحت عنوان مالیات ارزش افزوده، چینیها تحت عنوان مبارزه با پولشویی و fatf و اروپاییها نیز همینطور محدودیت ایجاد کردهاند.
* تراز ورود و خروج ارز بهم خورده است
این اقتصاددان یادآور شد: در گذشته اگر آسانتر میتوانستیم ارز جابهجا کنیم، اکنون این گونه نیست لذا تراز ورود و خروج ارز بهم میخورد. بنابراین سیاستهای داخلی و بینالمللی موجب تنش در بازار ارز شد. اگر شکاف تحلیلگر را حل نکنیم و ندانیم کش و مکش تقاضای ارز کجا است نمیتوانیم سیاستگذاری درستی داشته باشیم. حساب سرمایه باید شفاف باشد.
* رویکرد انقباضی در رکود جواب نمی دهد
علیشیری با بیان اینکه در شرایط رکودی سیاست انقباضی نباید دنبال شود، اما 2 سال است چنین کاری میکنیم، اظهارداشت: باید به سمت رویکردهای انبساطی برویم. سال 2008 تا 2010 بحران مالی ایجاد شد چینیها برای اینکه از صنایع خود حمایت کنند 600 میلیارد پول دلار به صنعت تزریق کردند. نکند در بحران، صنعت زمین بخورد بلافاصله حمایت کردند. با بخش صادرات محور سیاست تنظیم میشود. لذا پول در بخش غیرمتشکل وجود دارد و هر دولت با هر سیاست را به سمت خود میکشاند و تعیینکننده است.
امروز قیمت دلار 4200 است و نمیتوانید به اندازه کافی ارز تزریق کنید بلافاصله خواهید دید به طور آشکار از ماه دیگر رگههای زیرزمینی مبادلات ارز در شبکه صرافی یا غیرصرافی راه خواهد افتاد.
* متولی بازار ارز آماری از خروج سرمایه ندارد
این کارشناس اقتصاد بین الملل در پاسخ به این سؤال که آیا نظام شفافیت ارزی که ورود وخروج ارز را از طریق سامانه کنترل میکنند، به صرافیها نیز نظارت خواهد شد، آیا کفاف بازار ارز را نخواهد داد؟، بیان داشت: کشورهایی که در صنعت پیشرو هستند، تقریباً در هیچ کجا چنین رفتار غیرشفاف از نظام ارزی و خروج سرمایه را پیدا نمیکنید. امروز از متولی ارز کشور بپرسید طی 2 سال گذشته یا 6 ماه قبل چقدر ارز خارج شده، آماری ندارد. وقتی اطلاعات غیرصحیح از اقتصاد دارید، تصمیمگیری غلط نیز ایجاد میشود. نظام ارزی شفاف باید زودتر شکل میگرفت و اقدامی عالی است.
* کنترل حساب سرمایه در تنگناهای مالی
وی خاطرنشان کرد: مثلاً سنگاپور که بازترین حساب سرمایه دارد و از نظام کنترل مبادلات مالی و ارزی بسیار شفاف برخوردار است و دولت مدیریت میکند. از همه مهمتر در کشورهایی که بازترین حساب سرمایه دارند در شرایط تنگنای ارز حساب سرمایه را میتوانند ببندند و اجازه ندهند، سرمایه خارج شود. در تحقیقاتی که انجام شد بررسیها نشان میدهد، سرمایهگذاران در کشور برزیل یا شیلی که حساب سرمایه بازی دارند، دولت موظف است اصل و سود سرمایه را تضمین کند، اما تبصره دارد اگر دولت دچار تنگنای مالی باشد، یا تعادل ارزی به هم خورد آن را به تعویق میاندازد.
* برخی ثبت سفارشها در کشور صوری است
این اقتصاددان تصریح کرد: خیلی از ثبت سفارشها در کشور صوری است، از رانت بازار مبادله و آزاد استفاده میکنند. اکنون نظام متمرکز و شفاف در واردات، ارز، کالا و مالیات باید ایجاد شود.ما تخصص داریم که این مسائل را دور بزنیم.
* صادرات مواد خام اقتصاد مقاومتی نیست
علیشیری به نکته مهم دیگری اشاره و بیان کرد: در فضای پرتنشی که وجود دارد، اقتصاد مقاومتی میگوید اقتصاد باید ضربهگیر باشد یعنی جایگاه سفتتر شود. حال به ترکیب واردات نگاه کنید؛ میعانات گازی، گاز طبیعی، پروپان، روغن سبک، متانول که 15 میلیارد دلار از صادرات غیرنفتی را تشکیل میدهد، خامفروشی مطلق است. در ادبیات توسعه، جایگاه شما جایگاه مداخلهگر در اقتصاد بینالملل نیست. مواد خام صادر میکنید کالای ساخته شده میگیرد به این میگویند رابطه مرکز و پیرامون. کشور حاشیهای هستید که مواد اولیه را به کارخانههای خارجی بدهید و کالای ساخته شده برای شما میفرستند، این اقتصاد شکننده است. یعنی قیمت بستگی به قیمتهای بینالمللی دارد. 15 میلیارد دلار مواد خام در کنار صادرات محصولات کشاورزی آببر شکننده است، بنابراین صادرات محصول نهایی با ارزش افزوده نداریم.
* پیمان سپاری ارزی نیاز به نظام تسویه و استراتژی دارد
علیشیری در مورد پیمانسپاری ارزی بیان داشت: در دنیا کشورهایی مانند ترکیه، چین، روسیه آرام آرام به این سمت میروند. ایران به لحاظ سیاسی مورد توجه بوده و تحت فشار هستیم. به خاطر حرکت یوترن که پولها در مرکز کنترل میشود و برمیگردد باید پیمان سپاری را در اولویت اصلی بگذاریم که البته ابزارهایی میخواهد و باید استراتژی قطعی تعریف شود و در کنار آن نظام تسویه نیاز دارد که نوسانات ریال و طرف مقابل را بالانس کند. در جنوب شرق آسیا نظام اتحادیه تسویه پایاپای دارند.
وی تاکید کرد: نظام بیمهای قوی میخواهیم بیمههای صادراتی ابزار مهم برای حمایت از کالای صادراتی هستند. صندوق حمایت از صادرات کوچک و پرتفوی آن کم است. پیمان سپاری به وسیله هند، چین و روسها دنبال میشود و مسیری است که میتواند به ما نیز کمک کند، اما به وسیله ابزارهایی باید جلوی نوسانات گرفته شود.
منبع : فارس