به گزارش «تابناک البرز» همان روزهای نخست شیوع ویروس کرونا، بیم ترک تحصیل دانشآموزان هم آغاز شد؛ هراس از اینکه فقدان فضای آموزشی مناسب و آموزش آنلاین باعث ترک تحصیل به ویژه در مناطق کمبرخوردار و در میان دختران شود. هراسی که حالا و طبق آمار مسئولان، به واقعیتی تلخ بدل شده است.
طبق تعریف، ترک تحصیلکرده دانشآموزی است که حین تحصیل، بعد از قبولی یا مردودی، به هر دلیلی نظام آموزشی را ترک کرده باشد.
نرخ ترک تحصیل در دوره ابتدایی در سال تحصیلی ۹۴-۹۳ عدد ۱.۲۳ درصد بوده که در سال تحصیلی ۹۸-۹۷ به ۰.۹ درصد رسیده و رقم کاهشی پیدا کرده است.
این نرخ در متوسطه اول اما ۲.۷۸ درصد بوده و اکنون به ۴.۴ درصد رسیده است؛ این یعنی نرخ ترک تحصیل در این پایه تحصیلی افزایش پیدا کرده است.
مشخص نیست که چه میزان از این آمار ترک تحصیل مربوط به کرونا و از بین رفتن فضای آموزشی و مدرسه و جایگزین شدن آموزش آنلاین و مجازی است و رسیدن به رقم و عدد دقیق، تحقیق رسمی میطلبد.
اما از همان ابتدا که بلای کرونا به جان جهان افتاد بسیاری از فعالان اجتماعی درباره ترک تحصیل دانشآموزان، به ویژه در مناطق کمبرخوردار، هشدار داده بودند. به ویژه پس از آنکه حرف آموزش مجازی به میان آمد؛ وقتی مسئولان از سامانه شاد رونمایی کردند و قرار شد دانشآموزانی که در سراسر کشور تا روزهای قبل از کرونا برای تحصیل به مدرسه میرفتند، چه آنها که در پایتخت بودند و چه دانشآموزان شهرستانی و حتی اهالی عشایر، حالا باید توسط اینترنت و وسیلهای به نام موبایل یا تبلت به کلاس درس متصل میشدند.
همینجا بود که نگرانیها افزایش یافت. تفاوت سرعت و پوششدهی اینترنت در مناطق مختلف ایران و همچنین فقدان دسترسی به ابزارهای جدید کلاس درس در تمام کشور یکسان نبود.
نگاهی به آمار ترک تحصیل در استانهای مختلف کشور به بررسی دقیقتر ماجرا کمک بسیاری میکند. ترک تحصیل، پدیدهای که شاید به نظر میرسید بعد از کرونا تنها در برخی مناطق و در میان برخی از خانوادههای بسیار فقیر به چشم آید، خود را به شکل عیانتری نمایان کرد. کارشناس مسئول آموزش ابتدایی مدیریت آموزش و پرورش گنبدکاووس در این باره گفت که خانواده ۲۸۹ دانشآموز مقطع ابتدایی این شهرستان بعد از نامنویسی در مدارس، به دلیل شیوع کرونا از ادامه تحصیل فرزندان خود جلوگیری کردهاند. به گفته او، طبق اعلام سامانه سناد، ۴۶ هزار و ۷۴۹ دانشآموز در سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ در مقطع ابتدایی گنبدکاووس نامنویسی کرده بودند، اما خانواده ۲۸۹ دانشآموز که ۱۳۸ نفر آنها پایه اول ابتدایی و ساکن مناطق روستایی هستند به بهانه کرونا، تاکنون فرزندان خود را به مدرسه نفرستادهاند.
پیش از این، کمالالدین نظرنژاد مدیر آموزش و پرورش گنبدکاووس نیز گفته بود: «۵۲ درصد دانشآموزان این شهرستان مرزی که نیمی از آنان در مقطع ابتدایی تحصیل میکنند به شبکه شاد دسترسی دارند.»
از گنبدکاووس که به سمت شرق ایران برویم به استان خراسان رضوی میرسیم. همانجایی که آمار ترک تحصیل در آن ۲ برابر شده است. مدیرکل آموزش و پرورش خراسان رضوی با اشاره به بازماندگی از تحصیل بیش از ۴۰ هزار دانشآموز این استان میگوید: «آمار دانشآموزان بازمانده از تحصیل در استان نسبت به سال گذشته بیش از ۲ برابر افزایش پیدا کرده است. این عدد در سال گذشته ۱۳ هزار دانشآموز بوده است.»
به گفته قاسمعلی خدابنده، کمیتهای در این استان تشکیل شده که از طریق مدیران مدرسه، دهیاران، خانههای بهداشت و دیگر نهادها بتوان دانشآموزان ترک تحصیلکرده را به مدارس بازگرداند؛ اما مشخص نیست که این کمیته تا چه حد بتواند در اجرای برنامه خود موفق باشد.
طبق آمار، شهرستان صالحآباد این استان بیشترین تعداد ترک تحصیلکرده را دارد که بیشتر آنها دانشآموزان دختر مقطع متوسطه اول هستند. همچنین در مناطق محروم و مرزی این تعداد بیشتر است.
اوضاع در جنوب کشور هم مساعد نیست. عابد نایگونی، فعال اجتماعی در استان سیستان و بلوچستان، با اشاره به ترک تحصیل گسترده در این استان بعد از شیوع کرونا توضیح میدهد: «در سالهای گذشته تعداد زیادی از دانشآموزان روستای بزپیران به دلیل نبود فضای آموزشی بعد از اتمام دوره متوسطه اول ترک تحصیل کردند. امسال نیز به دلیل بیماری کرونا شرایط از آنچه که بود برایمان سختتر شد چراکه خوابگاهها را تعطیل کردند. برای رفع این مشکل به اداره آموزش و پرورش مراجعه کردیم که متاسفانه به این موضوع اهمیت چندانی ندادند. برخی از دانشآموزان مجبور شدند ترک تحصیل کنند و تعدادی نیز روزانه با کرایه خودرو به عنوان سرویس بیش از ۵۰ کیلومتر رفتوآمد کنند و هر روز مجبورند به رغم فقر مالیای که دارند ۶۰ هزار تومان بپردازند.»
محمود حسینی معلمی که بیش از ۱۲ سال است در مناطق عشایری استان خوزستان مشغول تدریس است نیز آماری از ترک تحصیل در بین دانشآموزانش میدهد: «میانگین دانشآموزان من سالانه حدود ۴۰ نفر بود. این رقم حالا نزدیک به ۲۰ نفر شده است و همین رقم به خوبی میزان ترک تحصیل را نشان میدهد.»
از سویی کوروش مودت مدیرکل آموزش و پرورش استان خوزستان هم به آمار ترک تحصیل در استانش اشاره کرده و گفته بود: «چهار هزار و ۵۰۰ دانشآموز در خوزستان ترک تحصیل کردهاند که بیشترین آمار متعلق به دختران است. در سال گذشته تقریباً تعداد ۱۱هزار دانشآموز بازمانده از تحصیل داشتیم که پنج هزار و ۳۰۰ نفر آنها شناسایی شدهاند و از این تعداد بیش از ۲۷۰۰ نفر تحت پوشش قرار گرفتهاند و بقیه در دسترس ما نیستند.»
در مرکز ایران هم شرایط بهتر نیست. هفتم آذرماه، حسنعلی اصغری مدیرکل آموزش و پرورش استان قزوین درباره آمار ترک تحصیل در این استان گفته بود، ۲ هزار دانشآموز بازمانده از تحصیل در سطح این استان حضور دارند که ۱۲۲۷ نفر در مقطع متوسطه و ۷۷۳ نفر در دوره ابتدایی هستند. او سپس توضیح داده که ۵۲۷ نفر از دانشآموزان بازمانده از تحصیل در مقطع متوسطه باید از پایه ششم به هفتم میرفتند و ۷۰۰ نفر نیز از پایه نهم به دهم، ولی هیچکدام ثبتنام نکردهاند.
چند روز بعد، احمد اسکندرینسب مدیرکل آموزش و پرورش استان کرمان هم از آمار چهار هزار و ۵۱۰ دانشآموزی گفت که ترک تحصیل کردهاند: «چهار هزار و ۵۱۰ دانشآموز در مقطع اول متوسطه ترک تحصیل کردهاند و سه هزار و ۶۷۷ نفر از ۶۵ هزار کودک هفتساله برای ثبتنام در مقطع اول ابتدایی برای ثبتنام مراجعه نکردهاند.»
عبید ملکرئیسی معلم نقطه مرزی در استان سیستانوبلوچستان درباره آموزش آنلاین در این استان میگوید: «از همان ابتدا هم اجرای آموزش مجازی و آنلاین برای ما یک شوخی بود. چطور ممکن است دانشآموزان استان ما که برای رسیدن به مدرسه هم با هزاران مشکل مواجه بودند حالا بتوانند با یک موبایل و اینترنت به کلاس درس وصل شوند؟ از همان روزهای نخست من خانه به خانه میرفتم تا دانشآموزانم از درس عقب نیفتند.»
او با اشاره به میل ترک تحصیل دانشآموزان در این استان ادامه میدهد: «خیلی از خانوادهها دیگر تمایلی به درس خواندن فرزندانشان نداشتند. هزینهها بالا رفته بود و ترجیح دادند که دیگر درسی در کار نباشد. البته این اتفاق بیشتر هم برای دانشآموزان رخ داد. برخی خانوادهها بعد از اصرار من نظرشان عوض میشد اما خیلیها هم سر تصمیم جدیدشان میماندند.»
نکته قابل توجه اینکه نه تنها بر اساس آمار، بلکه به گواه مدیران و معلمان و شرایط اجتماعی، بخش اعظم دانشآموزان ترک تحصیلی را دختران تشکیل میدهند.
این اتفاق به ویژه در مناطقی که نقشهای سنتی زن هنوز برجسته است و تحصیل، داشتن شغل، کسب درآمد و حضور اجتماعی فعال زنان به خوبی تعریف نشده بیشتر دیده میشود.
ملکرئیسی با تایید این مساله توضیح میدهد: «کرونا هم که نبود آمار ترک تحصیل دختران بیش از پسران بود. چون هنوز بسیاری از خانوادهها تفکر قدیمی دارند. به نظرشان دختر باید خیلی زود ازدواج کند، بچه بیاورد و به کارهای خانه و خانواده برسد. همین که سواد اندکی داشته باشد کافی است و دیگر نیازی به تحصیلات بالاتر نیست. در نتیجه بعد از کرونا هم بیشتر خانوادهها دخترانشان را مجبور به ترک تحصیل کردند.»
شخصیت دانشآموز، رویکرد والدین، سبک زندگی، اقتصاد خانوار، وضعیت کمی و کیفی مدارس، محیط اجتماعی، برخوردار یا غیربرخوردار بودن شهر و استان و خانواداه و عقاید اجتماعی از جمله مواردی است که بر آمار ترک تحصیل جوامع مختلف اثر میگذارد. این آمار در شرایط پاندمی بیشتر تحت تاثیر قرار میگیرد و طبق تجربه افزایش مییابد. هراسی که از ابتدا وجود داشت و کارشناسان، بارها و بارها نسبت به آن هشدار دادند.
حتی طرحهای زیادی در ماههای اخیر برای تامین ابزار آموزشی جدید مثل موبایل و تبلت در قالب طرحهای خیرخواهانه اجرا شد، اما کماکان آمار ترک تحصیل بالاست. خطری که آینده آموزش و نیروی انسانی کشور را هدف قرار داده است.