بسیاری از رسوم قدیمی اصفهانی‌ها به مناسبت ماه رمضان این روزها به شکلی نوین جلوه‌گر شده است گرچه در شهرستان‌هایی مانند کاشان هنوز آداب و سنن قدیمی رعایت می‌شود.
تابناک اصفهان: این روزها شاید دیگر تعداد کمی از رسوم گذشته در ارتباط با ماه مبارک رمضان اجرا شود به نوعی که بسیاری از سوم جدید جای آنها را گرفته و یا برخی رسوم قدیمی شکل وشیوه‌ای نوین‌تر به خود گرفته است.جلوه‌ای نوین از سنت رصد هلال ماه مبارک رمضان بر فراز بام‌ها
رسم مشاهده هلال ماه مبارک رمضان از علایق و سنت‌های قدیمی اصفهانی‌ها است و تقریبا تمام اصفهانی‌های قدیمی در شب‌های نزدیک به ماه رمضان اوقاتی از زمان غروب را روی پشت‌بام برای مشاهده هلال ماه سپری می‌کردند و امروز همین رسم توسط بسیاری از جوانان در قالبی نو اجرا می‌شود.
اصفهان به عنوان یکی از شهری که بیشترین علاقه‌مندان علم نجوم را دارد در شب‌های پیش از ماه رمضان میزبان جوانانی است که برای رصد هلال ماه رمضان با چشم غیرمسلح و یا ابزار نجومی به خارج از شهر و مناطق مرتفع می‌روند و در طول ماه مبارک رمضان نیز از برنامه‌های مرکز نجوم اصفهان در ارتباط با مشاهده آسمان و تنها قمر زمین بهره می‌گیرند.
هنوز که هنوز است رسم کلوخ‌اندازان در پیش از ماه مبارک رمضان در برخی شهرستان‌های استان اصفهان جلوه خاص رمضانی دارد و خانواده‌های ایرانی روز پیش از آغاز این ماه را با دور یکدیگر جمع شدن و جشن گرفتن با خوراکی‌های متنوع سپری می‌کنند.
دق‌الباب درب منزل همسایه‌ها در سحرهای ماه مبارک رمضان
گرچه امروزه شیوه‌های مختلف و سنتی بیدار کردن مردم برای سحری خوردن همچون استفاده از نقاره، طبل و شیپور، صدای توپ و سحری خوانی بر بام منازل رواج ندارد اما هنوز در محله‌هایی قدیمی اصفهان دق‌الباب درب منزل همسایه‌ها برای بیدار کردن سحر همانند گذشته یکی از آداب زیبای سحر است.
در سالهای اخیر سفره کرم امام حسن (ع) جلوه جالب‌تری پیدا کرده و خیران بین افراد نیازمند و مراکزی از جمله بیمارستان‌ها، مراکز بهزیستی و زندان‌ها نیز نان توزیع می‌کنند
برخلاف بسیاری از شایعات یا باورهای جامعه، اصفهانی‌ها از گذشته‌های دور تاکنون در امور خیر از هیچ کاری دریغ نمی‌کنند به نوعی که در طول سالهای گذشته این استان رتبه نخست خیران کشور را به دست آورده و همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است.
برگزاری مراسم‌های گلریزان‌های متعدد برای آزادی زندانیان جرائم غیرعمد
رسم کمک به نیازمندان در اصفهان به عنوان شهری که بیشترین مراکز خیریه کشور را با رویکردهای متنوع دارد، جلوه خاصی دارد از برگزاری مراسم‌های گلریزان‌های متعدد برای آزادی زندانیان جرائم غیرعمد در کل ماه رمضان گرفته تا نذری‌های مواد غذایی مختلف به ویژه در قالب گوشت و خواروبار برای کمک به مردم مستضعف از رسومی است که در این ماه جایگاه خاصی نزد مردم پایتخت فرهنگی کشور دارد.
در آستانه سالروز میلاد امام حسن مجتبی (ع)، رسم سفره امام حسن (ع) همچون دیگر شهرهای کشور در برخی نانوایی‌های نصف‌جهان برگزار می‌شود و در اغلب موارد نیز مردم هزینه نان‌ها را تقبل می کنند.
اما در سالهای اخیر سفره کرم امام حسن (ع) جلوه جالب‌تری پیدا کرده و واحدهای سیاری به صورت موتوری و ماشینی بین افراد نیازمند و مراکزی از جمله بیمارستان‌ها، مراکز بهزیستی و زندان‌ها نیز نان توزیع می‌کنند.
برگزاری مراسم‌های افطاری مختصر تا مفصل در مساجد از رسوم اصفهانی‌ها است که هنوز نیز جایگاه خاصی دارد چراکه بسیاری از اصفهانی‌ها معتقد به خواندن نماز مغرب و عشاء در مساجد پیش از افطار در این ماه مبارک هستند.
رنگ و بوی ناب سفره‌های افطاری با غذاهای محلی خاص در اصفهان
رسم افطاری دادن در میان خانواده و دوستان نیز هنوز در اصفهان هنوز کمرنگ نشده است و غذاهای محلی اصفهانی‌ها در این میان جایگاه خاصی دارد، اصفهانی‌ها البته برخلاف برخی شهرهای کشور در این ماه مبارک به دو وعده غذایی شامل سحری و افطاری بسنده می‌کنند که این شیوه برترین روش غذایی در ماه مبارک رمضان شمرده می‌شود و به گفته متخصصان تغذیه با آداب سلامتی در این ماه تناسب دارد.
غذاهای ویژه این ماه در بسیاری از فروشگاه‌ای غذایی برای افطار طبخ می‌شود و به جز بریانی معروف‌ترین غذای اصفهان به دلیل سنگین بودن جایی در برنامه غذایی مردم این شهر ندارد دیگر غذاهای معروف اصفهان مانندحلیم بادمجان، خورش ماست، شله زرد و آشی موسوم به شله قلم‌کار با رنگ و بوی خاصی به سفره‌های افطاری مردم نصف‌جهان می‌بخشد.
در گذشته در بعضی نواحی استان غذاهایی ویژه ماه رمضان وجود داشته است؛ به طور مثال در قمصر کاشان شولی، در شهر کاشان دیزی تنوری، در نشلج کاشان خورش چغندر مخصوص سحر و افطار بوده است که در برخی خانواده‌ها هنوز رواج دارد.
برخی اعتقاد دارند که در شب نیمه ماه مبارک رمضان امام حسن (ع) و امام حسین (ع) به درب خانه حضرت محمد (ص) رفته وسوره شمس را قرائت و هدیه‌ای دریافت کردند که ریشه این رسم به این اعتقاد برمی‌گردد
در سالهای اخیر بسیار از رسوم قدیم و خاص استان در گذر دنیای نوین برخی به درستی و برخی شاید در اثر بی توجهی از میان رفته است و برخی هنوز به درستی شناسایی نشده است.
از شهرستان‌های مشهوری که به برخی رسوم قدیمی این ماه پایبند هستند کاشان است و با توجه به نزدیکی نطنز و آران و بیدگل به کاشان بسیاری از رسوم رمضان در این سه شهرستان مشابه است.
حفظ سنت‌های قدیمی ماه رمضان در کاشان
در این ارتباط کارشناس مردم‌شناسی میراث‌فرهنگی با اشاره به اینکه با توجه به بافت سنتی کاشان، مردم این شهرستان بسیاری از آداب و رسوم سنتی خود را در بخش‌های مختلف حفظ کرده‌اند، به مهر می‌گوید: یک روز مانده به ماه مبارک رمضان آیین «کلوخ‌اندازان» که شامل مهمانی، شب نشینی و دید و بازدید از اقوام است انجام می‌شود.
عباس تراب‌زاده با بیان اینکه آیین هومبابائی که در فهرست آثار میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است از دیگر آداب کاشی‌ها در این ماه است، افزود: این رسم از شب نخست ماه مبارک رمضان تا نیمه ماه برگزار می‌شود.
وی تاکید کرد: نوجوانان در هر محله در گروه‌های ۵ تا ۱۵ نفری تقسیم‌بندی شده و یک نفر به عنوان خواننده و دیگری به نام صندوق‌دار انتخاب وپس از افطار به شکل دسته‌جمعی با خواندن سوره شمس و اشعاری ویژه به درب خانه‌ها می‌روند.
کارشناس مردم شناسی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان با اشاره به اینکه این رسم به ویژه در شب ۱۵ رمضان و با اشعاری متفاوت‌تر انجام می‌شود، تاکید کرد: صاحب‌خانه با این اعتقاد که مبارک رمضان ماه انفاق است موارد نقدی و یا غیرنقدی به این گروه‌ها اهداء می‌کند که نوجوانان پس از جمع‌آوری این پول‌ها آن را میان خود تقسیم می‌کنند.
وی با اشاره به مبدا شکل گرفتن این رسم بیان داشت: برخی اعتقاد دارند که در شب نیمه ماه مبارک رمضان امام حسن (ع) و امام حسین (ع) به درب خانه حضرت محمد (ص) رفته وسوره شمس را قرائت و هدیه‌ای دریافت کردند که ریشه این رسم به این اعتقاد برمی‌گردد.
آیین نخل‌گردانی کاشی‌ها در شب ۲۱ رمضان
تراب‌زاده با اشاره به برگزاری سه شب احیاء و عزاداری برای امام علی (ع) در شهر کاشان همانند دیگر نقاط کشور تاکید کرد: همچنین آیین نخل‌گردانی در شب ۲۱ رمضان از دیگر آداب این ماه است که به نشانه عزاداری در برخی روستاهای اطراف کاشان برگزار می‌شود.
وی با بیان اینکه اغلب مردم روزه خود را با نان و پنیر و غذاهای سبک باز می‌کنند و غذاهای پختنی را بیشتر به سحر موکول می‌کنند که این نوع افطار برای حفظ سلامتی بدن از نظر علمی نیز به اثبات رسیده است.
تراب‌زاده اضافه کرد: در روزهای ماه مبارک رمضان به عنوان ماه برکت و انفاق، آش نذری و غذای نذری و حلوا در کاشان خیرات می‌شود.
برگزاری جلسات دعا و مناجات به ویژه ابوحمزه تا پاسی از شب به ویژه در شب‌های جمعه ماه مبارک رمضان، شب زنده‌داری تا سحر، بیداری پیش از سحر برای مناجات، برگزاری جلسات مختلف جزء خوانی قرائت قرآن در مساجد و حسینیه‌های اصفهان و منازل از سنت‌های مهم اصفهانی‌ها در ماه میهمانی خداست.
در سرتاسر استان شب‌های قدر و ایام عزاداری مولای متقیان با شور خاصی برگزار می‌شود و کمتر خانواده اصفهانی است که برای گذراندن این شب‌ها در امامزادگان یا مساجد اصفهان حضور پیدا نکند. مردم در روز عید فطر نیز همگام با یکدیگر برای شرکت در نماز عید در مساجد و یا مصلای اصفهان حضوری پر رنگ دارند.
سنت‌های اصفهان در رمضان نیازمند تحقیق است
به گفته کارشناسان ممکن است بسیاری از سنت‌های ماه رمضان در سرتاسر استان اصفهان به ویژه منطقه شرق موجود باشد که برای ثبت به عنوان میراث ناملموس نیازمند تحقیق و سپس معرفی توسط یکی از سکنه است تا تحت نظارت میراث‌فرهنگی مراحل ثبت این آئین‌ها طی شود.