روستاها به عنوان محصول کنشهای متقابل گروههای انسانی و فضا اساس زندگی اجتماعی ایران را تشکیل میدهند که افراد در آن علاوه بر همکاری در زمینههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی به صورت همگون و تامین نیازهای خود، بیشتر در زمینه کشاورزی، دامپروری و صنایع دستی فعالیت میکنند.
روستاها به مثابه نخستین زنجیرههای تولید و اشتغال غیردولتی میتوانستند سهم زیادی از تولید ناخالص داخلی و نقش مهمی در رونق اقتصادی کشور بر عهده بگیرند اما در سالهای منتهی به دهه ۵۰ با بیتوجهی از سوی حکومت وقت و فقر امکانات روبهرو بودند.
مهاجرت، حاشیهنشینی، گسترش مشاغل کاذب و رشد آسیبهای اجتماعی تنها بخش کوچکی از مشکلاتی بود که در نهایت به افزایش نارضایتی عمومی از توزیع نامتوازن امکانات در نقاط روستایی و شهری کشور منجر میشد.
این شریانهای حساس تولید در دهههای گذشته با مشکلات گوناگونی دست به گریبان بودند اما با پیروزی انقلاب اسلامی مورد توجه ویژهای قرار گرفتند که از جمله میتوان به برخورداری از آب آشامیدنی، برق، گاز، تلفن، اینترنت، مدرسه، خانه بهداشت و راه دسترسی مناسب اشاره کرد.
امروزه اما چند گام جلوتر، شناخت ظرفیتهای روستاها برای ایجاد اشتغال و کارآفرینی در دستور کار مسئولان امر قرار گرفته و با اقدامهای اساسی و اجرای طرحهای گوناگون به ویژه در دوره فعالیت دولتهای یازدهم و دوازدهم به تدریج رونق اقتصادی و حتی مهاجرت معکوس از شهرها به روستاها در حال شکلگیری است.
فقدان توجه به روستاها در دوران پیش از انقلاب
یکی از دلایل روند کند توسعه در ایران بیتوجهی به روستاها پیش از انقلاب اسلامی بوده است، فقدان امکانات رفاهی و گسترش شهرنشینی به بهانه صنعتی شدن موجب خالی شدن روستاها از جمعیت مولد و در نتیجه زمین گیر شدن یکی از ارکان اساسی رشد و پیشرفت در ایران پیش از انقلاب شد.
معاون دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری اردبیل در این زمینه به ایرنا گفت: تعداد روستاهای بهرهمند از برق در دوران پیش از انقلاب حدود ۲۰ مورد بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به یکهزار و ۷۲۵ مورد رسید.
مسعود لطفی افزود: تعداد انشعابهای برق در روستاهای استان اردبیل پیش از انقلاب ۴۰۰ مورد بود که به تدریج در این سالها به ۱۳۹ هزار و ۷۳۰ انشعاب افزایش یافته است.
وی بیان کرد: میزان خانوارهای روستایی بهرهمند از شبکه برق پیش از انقلاب در مجموع به یک درصد میرسید که پس از انقلاب این میزان در روستاهای بالای ۱۰ خانوار ۱۰۰ درصد شد.
معاون دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری اردبیل با اشاره به اهمیت گازرسانی، اضافه کرد: پیش از انقلاب هیچ یک از روستاها و بسیاری از نقاط شهری گاز نداشتند و مردم میبایست ساعتها در صف کپسول گاز میایستادند اما پس از انقلاب یکهزار و ۳۴۷ روستا از گاز برخوردار شدند.
وی اظهار کرد: تعداد انشعابهای گاز با توجه دولتمردان و تزریق بودجههای متناسب به تدریج در روستاهای استان اردبیل به ۱۱۰ هزار مورد و درصد بهرهمندی خانوارها بر اساس آمارها تا پایان شهریور ۹۹ به ۹۵ درصد رسیده است.
در مجموع شرایط کنونی با خدمات ارایه شده به روستاها در دوران پیش از پیروزی انقلاب قابل مقایسه نیست
لطفی تشریح کرد: پیش از انقلاب برخی اقدامهای محدود در زمینه توسعه در حال شکل گرفتن بود؛ برخی روستاها دارای منبع آب و لولهکشی بودند اما در مجموع آن شرایط با خدمات ارایه شده در دوران پس از پیروزی انقلاب قابل مقایسه نیست.
وی ادامه داد: تعداد روستاهای بهرهمند از آب آشامیدنی در حال حاضر ۹۹۱ مورد، تعداد انشعابها ۱۲۴ هزار و ۴۲۲ مورد با جمعیت ۴۴۷ هزار و ۹۱۹ نفر است که در مجموع خانوارهای بهرهمند را به ۹۲ درصد میرساند.
معاون دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری اردبیل بیان کرد: در شهرها محدودهای خدماتی معین میکنند که افزایش آن با تغییر کاربری زمینها در توافق با مالکان انجام میشد اما روستاها از این شرایط برخوردار نبودند که با پیگیری مسئولان امر حق آنها احیا شده است.
وی افزود: در امور دهیاریها نیز اقدامهای خوبی را شاهد بودهایم، به طوری که تنها در این دولت سرانه پرداختی به آنها متحول شد و نمیتوان آن را با گذشته مقایسه کرد؛ با وجود شیوع ویروس کرونا سرانه بیش از ۲۰۰ درصد افزایش داشت.
لطفی با بیان اینکه لایحه طرح جامع دهیاریها با پیشنهاد مدیرانکل امور روستایی و جلب موافقت دولت در انتظار مصوبه مجلس است، گفت: پیشتر دهیاریها در روستاهای با جمعیت بیش از ۳۰ خانوار ایجاد میشد که بر اساس تصمیم جدید دولت این امکان برای روستاهای با جمعیت ۲۰ خانوار نیز فراهم شده است.
وی تاکید کرد: با توجه به اینکه بیش از ۴۰ سال از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران گذشته است، باید آمارهای پس از پیروزی انقلاب و به ویژه اقدامهای دولت تدبیر و امید مورد توجه و ارزیابی قرار بگیرد.
تحول شگرف در روستاها، اردبیل بالاتر از میانگین کشوری
انقلاب اسلامی که رهبران آن توجه به محرومان بعنوان خالقان اصلی انقلاب را شعار اساسی خود اعلام کرده بودند از همان بدو پیروزی توجه خود به روستاها بعنوان مامن اصلی زیست طبقه محروم جامعه را سرلوحه فعالیت های خود قرار داند.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری اردبیل در این زمینه گفت: آمارها این استان در حوزه روستایی از میانگین کشور بالاتر است؛ به طوری که جمعیت ساکن روستاهای این خطه با بیش از ۴۰۰ هزار نفر جمعیت ۳۲ درصد است، در حالی که در کشور به ۲۶ درصد میرسد.
میرعلی رحیمیزاد در گفت و گو با ایرنا افزود: ارایه خدمات به روستاییان که در خط مقدم تولید هستند، همواره یکی از اصول و وظیفههای اصلی دولت و نظام در دوران پیروزی انقلاب ضعفا و مستضعفان بوده است و در حال حاضر نیز ۹۰۲ روستای دارای دهیاری در استان اردبیل وجود دارد که سه هزار نفر عضو شوراهای اسلامی روستاها و ۵۶۵ دهیار در آنها مشغول فعالیت و خدمترسانی هستند.
وی با اشاره به بحث راهسازی بیان کرد: ۲ هزار و ۷۰۰ کیلومتر راه آسفالت روستایی تا پیش آغاز دوره خدمت دولت تدبیر و امید در استان اردبیل داشتیم که تا پایان شهریور امسال ۴۵۰ کیلومتر نیز به این میزان افزوده شد و در دهه فجر به ۵۰۰ کیلومتر میرسد.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری اردبیل اضافه کرد: پیشتر یک هزار و هفت کیلومتر نیز راه شوسه در روستاهای این استان وجود داشت که ۴۵۰ کیلومتر دیگر به این میزان افزوده شده است.
وی به اهمیت آب آشامیدنی به عنوان عاملی مهم در تداوم حیات روستاها اشاره کرد و گفت: پیشتر ۹۹۵ روستا از این امکان برخوردار بودند اما در دولت تدبیر و امید ۳۲۰ روستا از آب آشامیدنی سالم و پایدار برخوردار شدند که برابر ۳۰ درصد اقدامهای صورت گرفته در دوران نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران را شامل میشود.
رحیمیزاد ادامه داد: یک هزار و ۷۲۵ روستا پیشتر برقرسانی شده بود که در دولتهای یازدهم و دوازدهم ۵۵ روستا نیز مورد توجه قرار گرفتند و امروز میتوان به جرات اذعان داشت، کمتر روستای دارای سکنهای در استان اردبیل وجود دارد که فاقد برق باشد.
وی با بیان اینکه حداکثر ۲ یا ۳ روستای استان اردبیل در دوران پیش از انقلاب از گاز برخوردار بودند، اظهار کرد: پس از انقلاب گازرسانی به یک هزار و ۳۴۷ روستا صورت گرفته بود و در دولت حجتالاسلام روحانی نیز ۹۷۰ روستای دیگر گازرسانی شدند که رقمی قابل توجه است و با خدمات چندین دولت قبلی برابری میکند.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری اردبیل با اشاره به اهمیت ارتباطات در عصر کنونی، افزود: یک هزار و ۹۶ روستا پوشش اینترنت داشتند که یک هزار و ۵۰ روستا نیز در این دولت از امکان استفاده از خدمات اینترنتی و الکترونیکی برخوردار شدند.
وی تشریح کرد: طرحهای هادی برای زندگی و اجتماع بهتر در روستاها مقوله مهمی به شمار میرود که بر این اساس پیشتر ۴۶۶ طرح از سوی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان اردبیل اجرا شده بود و در دولت یازدهم و دوازدهم نیز ۱۰۰ طرح دیگر اجرا شد؛ البته ۵۰۰ طرح نیز آماده بازنگری است.
رحیمیزاد، فقر آموزشی دوران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در نقاط روستایی کشور از جمله استان اردبیل را یادآور شد و اضافه کرد: تنها ۲۰۰ باب مدرسه در دولتهای یازدهم و دوازدهم ساخته شده است و در این راستا خیران مدرسهساز ورود جدیتری به موضوع داشتند؛ به طوری که امروز مدرسهای با سیستم گرمایشی غیراستاندارد نیز نداریم.
وی با تاکید بر اینکه ایران از نظر بهداشت و درمان در دنیا زبانزد است، گفت: توسعه این حوزه در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی چشمگیر بوده است، چنان که در حال حاضر ۵۴ خانه هلال در نقاط روستایی داریم و تنها در این دولت ۴۵ خانه بهداشت و ۲۲ مرکز سلامت ایجاد شده است.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری اردبیل افزود: ورزش نیز در گذشته مورد غفلت قرار گرفته بود و توجهی به آن نمیشد اما پس از انقلاب ۳۰ خانه ورزش روستایی راهاندازی و در این دولت هم ۱۱ مورد دیگر ایجاد شد.
وی همچنین اظهار کرد: در حال حاضر آتشنشانی در ۲۳ روستا به صورت متمرکز استقرار دارد و در صورت بروز حوادث احتمالی به روستاییان خدمات ارایه میدهد که ۴۲ درصد آن در دوره فعالیت دولت تدبیر و امید شکل گرفته است.
رحیمیزاد با اشاره به تاسیس ۳۱۷ دهیاری و افزایش ۱۳۷ دستگاه ماشینآلات عمرانی روستاها در دولتهای یازدهم و دوازدهم، بیان کرد: ۱۸۶ ساختمان دهیاریها نیز تجهیز شد که ۶۲ درصد کل ساختمانهای موجود را شامل میشود.
وی یادآور شد: پیشتر مجموعه دهیاری وجود داشت اما ساختار سازمانی برای آن تعریف نشده بود که در سازمان شهرداریها و دهیاریها این مهم مصوب شد و اکنون در حال نهایی شدن است؛ همچنین داشبورد خدمات دهیاریها هم مد نظر قرار گرفته که در حال تکمیل است و با این اقدام خدمات آنها در سامانهای جامع قابل مشاهده خواهد بود.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری اردبیل در ادامه گفت: درجهبندی دهیاریها اکنون در هفت سطح انجام میشود که به چکشکاری نیاز دارد؛ در نشست اخیر وزارت کشور نیز پیشنهاد شد این مهم بر اساس اولویت توانمندی روستاها از جمله تولید و گردشگری صورت گیرد و تنها به میزان جمعیت محدود نشود.
وی به بیش از پنج هزار اشتغال پایدار روستایی با تزریق ۲ هزار و ۷۲۰ میلیارد ریال تسهیلات نیز اشاره کرد و افزود: خود دهیاریها هم میتوانند بر اساس تفاهمنامه با پست بانک از وام کمبهره مشارکتی به صورت ۲۰ درصد آورده دهیاری و ۸۰ درصد تسهیلات در این زمینه استفاده کنند.
رحیمیزاد بیان کرد: اردبیل با توجه به بالا بودن میزان وقوع حوادث و بلایای طبیعی در زمینه پوشش بیمه روستایی نیز بسیار فعال است و تا کنون ۵۷ هزار و ۸۰۰ نفر زیر پوشش بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر قرار گرفتهاند.
استان اردبیل در مجموع یک هزار و ۸۵۶ روستا و آبادی دارد که بدون در نظر گرفتن روستاهای تک خانواری، به بیش از یک هزار و ۷۸۰ روستای دارای سکنه میرسد.